Các rào cản trong tư vấn cho bệnh nhân rối loạn tâm thần

Người dịch: Lê Thị Phương, SV Dược 5, ĐH Dược HN

Hiệu đính: DS.Nguyễn Thị Hương, Công ty Dược phẩm Trung Ương 1

Kiran Panesar, BPharmS (Hons), MRPharmS, RPh, CPh
Freelance Medical Writer
Orlando, Florida
Consultant Pharmacist
Nordic Medical Centre
Addis Ababa, Ethiopia

US Pharm. 2016;41(11):30-33.

Nguồn: https://www.uspharmacist.com/article/barriers-to-counseling-patients-with-mental-health-disorders

            Rối loạn tâm thần là một vấn đề lớn trong sức khoẻ cộng đồng trên toàn thế giới. Với việc sử dụng ngày càng tăng các loại thuốc hướng thần và các liệu pháp tiên tiến khác, dược sĩ trở thành một phần quan trọng của đội ngũ chăm sóc sức khỏe cho bệnh nhân tâm thần. Một trong những vai trò chính của dược sĩ trong lĩnh vực này là tư vấn cho bệnh nhân để cải thiện tuân thủ và tăng hiệu quả điều trị cho bệnh nhân. Một loạt các rào cản trong hoạt động tư vấn của dược sĩ cho bệnh nhân mắc bệnh tâm thần, bao gồm dược sĩ, bệnh nhân, hệ thống y tế và các yếu tố văn hoá xã hội. Các can thiệp để cải thiện việc quản lý bệnh tâm thần nên tập trung vào việc tăng cường truyền thông và giáo dục.

Rối loạn tâm thần là một vấn đề sức khỏe lớn trên toàn thế giới, với ước tính 450 triệu người mắc phải. Theo “ Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders“ (ấn bản lần thứ 5) của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ, bệnh tâm thần là một nhóm các rối loạn, thường là rối loạn tâm trạng, suy nghĩ và / hoặc hành vi. Ở Hoa Kỳ, khoảng 1 trong 5 người lớn mắc bệnh tâm thần trong một năm. Mặc dù tỷ lệ cao như vậy, các rối loạn về tâm thần lại thường không được nhận biết và điều trị.

1.Tư vấn sử dụng thuốc

Các nhóm tư vấn đa ngành sử dụng  kết hợp các kỹ năng của bác sĩ tâm thần, nhà tâm lý học, y tá, dược sĩ và nhân viên xã hội để cải thiện việc quản lý bệnh tâm thần. Mặc dù sự kết hợp này của các chuyên gia y tế đã được chứng minh là có lợi, tuy nhiên sự kết hợp đúng vẫn chưa được xác định. Thuốc hướng thần có vai trò ngày càng quan trọng trong việc quản lý bệnh tâm thần. Khi việc sử dụng các loại thuốc phức tạp tăng lên, nhu cầu có sự hỗ trợ của dược sĩ ngày càng tăng để đảm bảo sử dụng các loại thuốc này một cách an toàn và hiệu quả để có kết quả tốt nhất.

Dược sĩ có thể hỗ trợ bệnh nhân bằng cách giúp họ hiểu rõ hơn tình trạng bệnh và thuốc mình đang dùng, giám sát các tác dụng phụ và tương tác thuốc, tạo thuận lợi cho việc tuân thủ điều trị và gợi ý cho bác sĩ thay đổi trong điều trị. Bằng cách này, dược sĩ có thể ảnh hưởng tích cực đến các kết quả trên lâm sàng, hành vi và kinh tế trong điều trị bệnh tâm thần bằng thuốc.

Các nghiên cứu khác nhau đã chỉ ra rằng các can thiệp tư vấn thuốc dựa vào cộng đồng làm tăng sự tuân thủ trong sử dụng các thuốc chống trầm cảm và thuốc chống loạn thần. Sự tuân thủ của bệnh nhân là rất quan trọng để đạt được lợi ích tối đa từ liệu pháp điều trị. Tuy nhiên, có bằng chứng cho thấy bệnh nhân mắc bệnh tâm thần được tư vấn ít hơn so với các bệnh khác. Một nghiên cứu tiến hành tại Phần Lan kết luận rằng các dược sĩ cộng đồng ít hướng dẫn sử dụng thuốc hướng thần hơn so với tám loại thuốc điều trị khác. Một nghiên cứu khác cho thấy các dược sĩ ít sẵn sàng tư vấn cho những người bị tâm thần hơn so với các bệnh về thể chất khác (ví dụ như hen) . Bài báo này cũng thảo luận về một số lý do tại sao điều này xảy ra và đưa ra một số gợi ý để cải thiện.

Một loạt các yếu tố có thể ngăn các dược sĩ tư vấn cho bệnh nhân bị bệnh tâm thần đã được xác định. Các yếu tố này có thể được chia thành các yếu tố liên quan đến dược lý, các yếu tố liên quan đến bệnh nhân, các yếu tố liên quan đến hệ thống y tế, và các yếu tố văn hóa xã hội (Bảng 1). Một số yếu tố dường như có ảnh hưởng lớn hơn các yếu tố khác.

2. Các rào cản trong tư vấn

• Các yếu tố liên quan đến dược sĩ:

Các yếu tố liên quan đến dược sĩ phổ biến nhất là thiếu kiến ​​thức về tình trạng cũng như thông tin hạn chế về bệnh nhân. Nhiều nghiên cứu cho thấy các dược sĩ báo cáo nhu cầu đào tạo về các kỹ năng cơ bản trong truyền thông tâm lý xã hội cũng như các lựa chọn điều trị không dùng thuốc cho rối loạn tâm thần. Trong một nghiên cứu, dược sĩ cộng đồng của Anh và Canada báo cáo rằng việc thiếu đào tạo về tư vấn cho những người bị bệnh tâm thần nặng làm hạn chế khả năng của họ trong cung cấp thông tin về thuốc chống loạn thần. Các dược sĩ trong một nghiên cứu của Bỉ liên quan đến thuốc chống trầm cảm chỉ ra rằng họ sợ “nói sai” và do đó tránh thảo luận với bệnh nhân về thuốc chống trầm cảm. Điều này có lẽ cũng đúng đối với các loại thuốc khác điều trị bệnh tâm thần. Trong một nghiên cứu khác, ít kỳ thị về bệnh tâm thần kết hợp trình độ học vấn cao về căn bệnh này làm các dược sĩ sẵn lòng tư vấn sử dụng thuốc cho bệnh nhân tâm thần phân liệt.

Cụ thể, nhiều dược sĩ đã chỉ ra sự cần thiết phải có thêm thông tin về các nguyên nhân gây ra bệnh tâm thần và các lựa chọn điều trị y tế sẵn có cũng như các triệu chứng mà bệnh nhân sẽ gặp phải và cách nhận ra chúng. Về điều trị bằng thuốc, các dược sĩ đã bày tỏ sự cần thiết phải có thêm thông tin về những tác động và phản ứng bất lợi của các tác nhân được sử dụng trong điều trị bệnh tâm thần như trầm cảm. Thật không may, có rất ít các chương trình giáo dục sức khoẻ tâm thần được thiết kế cho các dược sĩ để vượt qua trở ngại này.

Một số dược sĩ có thể do dự hơn khi tư vấn cho bệnh nhân mà họ biết rất ít. Họ cho rằng bệnh nhân có thể xấu hổ khi nói về tình trạng của mình và tránh đặt ra quá nhiều câu hỏi. Thông tin hạn chế về lịch sử dùng thuốc và tình trạng ban đầu của bệnh nhân cũng dẫn đến sự tư vấn không chắc chắn cho các thành viên trong gia đình hoặc người chăm sóc. Trong một số trường hợp, dược sĩ có thể cảm thấy rằng tình trạng bệnh nhân nên được giữ kín và chỉ thảo luận với bệnh nhân. Trong các tình huống khác, dược sĩ có thể cảm thấy rằng bệnh nhân không thể hiểu được thông tin tư vấn và do đó chỉ tư vấn cho các thành viên trong gia đình và người chăm sóc.

Các dược sĩ đã báo cáo rằng họ cảm thấy không thoải mái hơn khi tư vấn về thuốc cho bệnh nhân rối loạn tâm thần hơn bệnh nhân mắc các bệnh tim mạch. Hơn nữa, các dược sĩ cũng sẵn sàng cung cấp các dịch vụ dược cho bệnh nhân hen nhiều hơn bệnh tâm thần . Những cảm giác này có thể một phần do các dược sĩ thiếu kiến thức trong tư vấn cho những bệnh nhân rối loạn tâm thần như đã thảo luận trước đó.

Thái độ và niềm tin cũng là một yếu tố chính trong cách tư vấn của dược sĩ. Mặc dù một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhiều dược sĩ có thái độ tích cực đối với bệnh nhân bị bệnh tâm thần, nhưng điều này không nhất thiết phải được phản ánh trong hành động của họ. Các nghiên cứu khác lại cho thấy thái độ tiêu cực của dược sĩ đối với nhóm bệnh nhân này. Một số ví dụ về quan điểm tiêu cực bao gồm những suy nghĩ rằng bệnh nhân không đủ năng lực, không lường trước được và nguy hiểm. Hơn nữa, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng có sự khác biệt về thái độ của dược sĩ giữa các loại bệnh tâm thần khác nhau. Trong một nghiên cứu của Hoa Kỳ đã cho thấy các dược sĩ cộng đồng có thái độ tiêu cực với bệnh nhân tâm thần phân liệt nhiều hơn so với trầm cảm.

Các dược sĩ có thái độ ít tiêu cực hơn đối với những người bị bệnh tâm thần sẵn sàng cung cấp dịch vụ hơn cho những bệnh nhân này. Hơn nữa, các dược sĩ thấy được tầm quan trọng của tư vấn đã được chứng minh là có nhiều khả năng cung cấp dịch vụ dược hơn cho bệnh nhân bị bệnh tâm thần. Nâng cao thái độ của các dược sĩ thông qua giáo dục là điều có thể hướng tới để cải thiện tình trạng này.

Một số dược sĩ đã báo cáo rằng họ không chắc chắn về những điều mong đợi ở họ khi tư vấn cho bệnh nhân rối loạn tâm thần. Một nghiên cứu tiến hành về thái độ của các dược sĩ ở Hà Lan với bệnh nhân tâm thần phân liệt cho thấy các dược sĩ không nhận thức được họ có vai trò trong quản lý bệnh tâm thần phân liệt. Mặt khác, trên 60% bệnh nhân và người chăm sóc trong nghiên cứu này đã bày tỏ rằng họ muốn nhận thêm thông tin về các loại thuốc được kê.

Một nghiên cứu về hoạt động tư vấn tại các hiệu thuốc ở cộng đồng đã cho thấy sự khác biệt về tỷ lệ tư vấn giữa các hiệu thuốc theo chuỗi và độc lập, từ đó thấy được thông tin tư vấn có liên quan đến việc thực hành.  Nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng các dược sĩ tư vấn nhiều cho những bệnh nhân có khả năng tự chi trả và bệnh nhân có bảo hiểm hơn so với các bệnh nhân nhận trợ cấp. Điều này có thể liên quan đến vấn đề kinh doanh của dược sĩ.

Các dược sĩ cũng báo cáo các yếu tố khác có thể ngăn cản việc tư vấn cho bệnh nhân rối loạn tâm thần bao gồm: sự kém hiểu biết về mục đích của truyền thông, sự kì vọng của dược sĩ về vấn đề tuân thủ của bệnh nhân hoặc kết quả của bệnh nhân, lo sợ về trách nhiệm pháp lý hoặc kiện tụng.

• Các yếu tố liên quan đến bệnh nhân:

Người ta thấy rằng những bệnh nhân đặt câu hỏi nhiều hơn có nhiều khả năng được tư vấn hơn. Điều này có nghĩa là những bệnh nhân không sẵn sàng giao tiếp phải đối mặt với khả năng không được tư vấn. Sự không sẵn lòng giao tiếp của bệnh nhân có thể do một số lý do, bao gồm sự kỳ thị của mọi người về bệnh này, hoặc họ cảm thấy rằng họ có thể không hiểu. Một số bệnh nhân có thể cảm thấy rằng vai trò của dược sĩ chỉ là phát thuốc chứ không phải tư vấn. Một số khác có thể không quan tâm đến việc tiếp nhận thêm thông tin hoặc có thể không nhận thấy lợi ích của việc thảo luận về thuốc với dược sĩ. Ngoài ra, một số bệnh nhân đã dùng thuốc trong thời gian dài, do đó có thể cảm thấy không cần thảo luận thêm với các dược sĩ khi dùng tiếp thuốc đó. Theo quan điểm từ phía dược sĩ, người ta đã chỉ ra rằng các dược sĩ có xu hướng tư vấn ít hơn cho người đã sử dụng thuốc trong thời gian dài so với người mới dùng.

Khi một số rối loạn tâm thần làm suy giảm chức năng nhận thức của bệnh nhân, họ có thể không hiểu được thông tin tư vấn. Nếu dược sĩ không tư vấn cho thành viên trong gia đình hoặc người chăm sóc, những bệnh nhân này sẽ không nhận được các thông tin cần thiết để sử dụng thuốc đúng cách. Điều tương tự có thể xảy ra khi các tác dụng bất lợi của thuốc có thể ngăn bệnh nhân không hiểu thông tin đã cung cấp cho họ.

• Các yếu tố liên quan đến hệ thống y tế:

Các yếu tố liên quan đến hệ thống y tế được báo cáo phổ biến nhất là thiếu sự riêng tư trong tư vấn và thiếu thời gian tư vấn. Các vấn đề khác bao gồm thiếu thông tin về tiền sử dùng thuốc, do đó không có một bức tranh toàn cảnh về bệnh nhân. Mặc dù các dược sĩ được công nhận là những thành viên năng động của bộ phận chăm sóc sức khoẻ tâm thần nhưng họ không phải lúc nào cũng tham gia. Sự giao tiếp kém giữa các thành viên trong bộ phân chăm sóc sức khỏe (ví dụ, dược sĩ và bác sĩ) hoặc giữa các thành viên khác trong bộ phận với bệnh nhân cũng có thể làm bệnh nhân ít nhận được thông tin tư vấn hơn. Chi phí thuốc cao có thể làm một số bệnh nhân không tuân thủ điều trị (ví dụ: họ có thể bỏ bớt liều để dùng thuốc được lâu hơn). Nếu dược sĩ có thể xác định được những bệnh nhân này, họ có thể giúp đỡ bằng cách đề xuất các loại thuốc generic, thuốc giảm giá hoặc các loại thuốc khác cùng nhóm nằm trong danh mục thuốc bảo hiểm của bệnh nhân.

• Yếu tố văn hóa- xã hội:

Sự kỳ thị về các bệnh rối loạn tâm thần có thể khiến các dược sĩ cảm thấy không thoải mái khi thảo luận với bệnh nhân, thành viên trong gia đình hoặc người chăm sóc. Ngoài ra, bệnh nhân có thể cảm thấy rất xấu hổ khi thảo luận về tình trạng của mình với dược sĩ. Một nghiên cứu cho thấy chỉ có khoảng một nửa số bệnh nhân tham gia một cuộc khảo sát đồng ý rằng lạm dụng chất gây nghiện là một dạng rối loạn tâm thần. Điều này có thể do thực tế bệnh nhân tin rằng tình trạng này là một dấu hiệu của sự tự kiểm soát kém hoặc một vấn đề tự có chứ không phải là một tình trạng bệnh lí.

Theo một nghiên cứu được tiến hành tại Thụy Sĩ , rào cản ngôn ngữ đã được báo cáo là một trở ngại, đặc biệt khi nói đến việc tư vấn cho bệnh nhân ngoại quốc. Rào cản này cũng đúng khi dược sĩ phải tư vấn cho bệnh nhân có nền văn hoá khác nhau. Một số nền văn hoá không chấp nhận các rối loạn về tâm thần, do đó bệnh nhân ở nền văn hoá này ít có khả năng trao đổi về tình trạng của mình với dược sĩ. Các diễn giải của mỗi nền văn hoá, xã hội về các nguyên nhân và nguồn gốc bệnh tâm thần sẽ ảnh hưởng đến cách bệnh nhân tiếp cận với dược sĩ và cách họ tiếp cận thông tin được tư vấn.

3. Các can thiệp trong tương lai

Những phát hiện ở trên rõ ràng cho thấy nhu cầu có các can thiệp để cải thiện việc quản lý bệnh nhân bệnh tâm thần cho các dược sĩ. Do sự thiếu hiểu biết và kỹ năng đã được xác định bởi nhiều nghiên cứu, việc đào tạo các kĩ năng cho dược sĩ là nhu cầu cần thiết. Điều này có thể được thực hiện theo nhiều cách, bao gồm:

-Các chương trình giáo dục liên tục

-Các học phần sau đại học (một nghiên cứu cho thấy việc đào tạo sơ lược về sức khoẻ tâm thần cho nhân viên học việc tại hiệu thuốc giúp họ cải thiện sự tự tin trong bán và tư vấn về thuốc cho những người bị bệnh tâm thần)

-Đào tạo tại các cuộc họp chuyên môn

-Thảo luận nhóm nhỏ.

Những gợi ý can thiệp khác bao gồm cải thiện sự giao tiếp giữa các thành viên trong bộ phận chăm sóc sứckhỏe và phát triển các công cụ giao tiếp cho bệnh nhân ngoại quốc.

4. Kết luận

Dược sĩ đóng một vai trò quan trọng trong việc tư vấn cho bệnh nhân rối loạn tâm thần bằng cách thảo luận về các kết quả mong đợi và các tác dụng bất lợi trong quá trình dùng thuốc cũng như xác định các tương tác thuốc có thể xảy ra. Hơn nữa, họ có thể giúp lựa chọn thuốc với liều lượng thích hợp đồng thời đảm bảo sự tuân thủ của bệnh nhân. Do những rào cản khác nhau được xác định trong bài báo này, các dược sĩ có thể không hoàn thành vai trò này một cách hiệu quả. Cần phải thực hiện các can thiệp khác nhau để vượt qua những rào cản này, từ đó cải thiện các dịch vụ mà bệnh nhân mắc bệnh tâm thần có thể nhận được từ phía dược sĩ.

5. Tài liệu tham khảo

1.World Health Organization (WHO). Investing in Mental Health. Geneva, Switzerland: WHO; 2003. www.who.int/mental_health/en/investing_in_mnh_final.pdf. Accessed September 1, 2016.
2. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing; 2013.
3. National Alliance on Mental Illness. Mental health by the numbers. www.nami.org/Learn-More/Mental-Health-By-the-Numbers. Accessed October 10, 2016.
4. Ormel J, Petukhova M, Chatterji S, et al. Disability and treatment of specific mental and physical disorders across the world. Br J Psychiatry. 2008;192(5):368-375.
5. Finley PR, Crismon ML, Rush AJ. Evaluating the impact of pharmacists in mental health: a systematic review. Pharmacotherapy. 2003;23(12):1634-1644.
6. Rickles NM, Dube GL, McCarter A, Olshan JS. Relationship between attitudes toward mental illness and provision of pharmacy services. J Am Pharm Assoc. 2010;50(6):704-713.
7. Aaltonen SE, Laine NP, Volmer D, et al. Barriers to medication counselling for people with mental health disorders: a six country study. Pharm Pract (Granada). 2010;8(2):122-131.
8. Brook OH, van Hout H, Stalman W, et al. A pharmacy-based coaching program to improve adherence to antidepressant treatment among primary care patients. Psychiatr Serv. 2005;56(4):487-489.
9. Valenstein M, Kavanagh J, Lee T, et al. Using a pharmacy-based intervention to improve anti-psychotic adherence among patients with serious mental illness. Schizophr Bull. 2011;37(4):727-736.
10. Chang E, Daly J, Bell P, et al. A continuing educational initiative to develop nurses’ mental health knowledge and skills in rural and remote areas. Nurse Educ Today. 2002;22(7):542-551.
11. Vainio KK, Airaksinen MS, Hyykky TT, Enlund KH. Effect of therapeutic class on counseling in community pharmacies. Ann Pharmacother. 2002;36(5):781-786.
12. Paluck EC, Green LW, Frankish CJ, et al. Assessment of communication barriers in community pharmacies. Eval Health Prof. 2003;26(4):380-403.
13. Liekens S, Smits T, Laekeman G, Foulon V. Pharmaceutical care for people with depression: Belgian pharmacists’ attitudes and perceived barriers. Int J Clin Pharm. 2012;34(3):452-459.
14. Phokeo V, Sproule B, Raman-Wilms L. Community pharmacists’ attitudes toward and professional interactions with users of psychiatric medication. Psychiatr Serv.2004;55(12):1434-1436.
15. Maslen CL, Rees L, Redfern PH. Role of the community pharmacist in the care of patients with chronic schizophrenia in the community. Int J Pharm Pract. 1996;4(4):187-195.
16. Rijcken CA, van der Veur H, de Jong-van den Berg LT, Knegtering H. Schizophrenia care and the Dutch community pharmacy: the unmet needs. Int J Pharm Pract. 2003;11(2):97-104.
17. Rubio-Valera M, Chen TF, O’Reilly CL. New roles for pharmacists in community mental health care: a narrative review. Int Environ Res Public Health. 2014;11(10):10967-10990.
18. Raisch DW. Patient counseling in community pharmacy and its relationship with prescription payment methods and practice settings. Ann Pharmacother. 1993;27(10):1173-1179.
19. WHO. Improving Access and Use of Psychotropic Medicines. Geneva, Switzerland: WHO; 2005. www.who.int/mental_health/policy/services/10_improving%20access_WEB_07.pdf. Accessed September 1, 2016.
20. Schwappach DL, Meyer Massetti C, Gehring K. Communication barriers in counselling foreign-language patients in public pharmacies: threats to patient safety? Int J Clin Pharm. 2012;34(5):765-772.
21. O’Reilly CL, Bell JS, Kelly PJ, Chen TF. Exploring the relationship between mental health stigma, knowledge and provision of pharmacy services for consumers with schizophrenia. Res Social AdmPharm. 2015;11(3):e101-e109.