Tháng sáu 25, 2018

Đơn thuốc: Tiết niệu

Nguồn: Le conseil associé – Tome 1: à une ordonnance, p.189

Người dịch: SVD3 Đỗ Mỹ Ngọc

Người hiệu đính: ThS.DS. Nguyễn Duy Hưng

Bệnh nhân nữ, 35 tuổi, đã trải qua 1 lần GHÉP THẬN

Viên nang Prograf^® (tacrolimus) 1 mg: 1 viên buổi sáng và buổi tối.

Viên nén Cellcept^®(mycophenolat mofetil) :1 gam buổi sáng và buổi tối.

Viên nén Cortancyl^®(prednisone) 10 mg buổi sáng.

Điều trị trong 6 tháng.

Tìm hiểu thêm

Những hiểu biết tốt nhất về sự hoạt động của hệ miễn dịch và sự phát triển của các liệu pháp ức chế miễn dịch hiệu quả đã thay đổi một cách đáng kể về tiên lượng của ghép nội tạng và tủy xương.

Trong lĩnh vực này, người dược sĩ đóng vai quan trọng trong việc cung cấp thông tin về việc hiến tặng của các cơ quan và mô. Tương tự như vậy, họ cũng liên quan trực tiếp đến việc hỗ trợ bệnh nhân ghép tạng (cấp phát các thuốc điều trị được kê, hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân).

Có 2 kiểu ghép tạng:

– Tự ghép: người cho và người nhận là cùng một người;

– Dị ghép: người cho và người nhận là những người khác nhau; tạng ghép có thể cùng kiểu gen (từ anh chị em ruột), cùng kiểu gen đơn bội (từ bố mẹ) hoặc cùng kiểu hình (giữa những cá thể không có quan hệ huyết thống), đây là kiểu tạng ghép thường gặp nhất.

Để chức năng tạng ghép ổn định, phải có khả năng kiểm soát những phản ứng được kích hoạt do sự hiện diện của các tế bào lạ được hệ miễn dịch của người nhận xác định là “không thuộc cơ thể”.

Phản ứng miễn dịch diễn ra ở hai cấp độ: cấp độ tế bào (sự phá hủy của các tế bào mang các kháng nguyên lạ bởi các tế bào lympho T) và cấp độ thể dịch (sự sản xuất kháng thể chống lại các kháng nguyên lạ bởi các tế bào lympho B).

Có 3 loại thải ghép:

– Thải ghép siêu cấp tính: hoạt động ngay lập tức của kháng thể kháng HLA (kháng nguyên HLA, hay là kháng nguyên của phức hợp hòa hợp mô, là những kháng nguyên chủ yếu của tạng ghép, hệ thống HLA có thể được coi như là một tấm thẻ nhận dạng sinh học của một cá thể). Mặc dù hiếm gặp, bắt buộc phải loại bỏ tạng ghép khi gặp hiện tượng thải ghép siêu cấp tính này.

– Thải ghép cấp tính: hiện tượng này thường xuất hiện vào khoảng thời gian từ ngày thứ 15 đến tháng thứ 3 tiếp sau khi ghép, và thể hiện các phản ứng miễn dịch (ở cấp độ tế bào và thể dịch) của người nhận chống lại phức hợp hòa hợp mô chính.

– Thải ghép mạn tính: xuất hiện nhiều năm sau khi ghép, được thể hiện bởi sự xơ hóa mô và phá hủy nội mạc động mạch. Nguồn gốc của hiện tượng này ít được biết đến (sự phát triển muộn của kháng thể, tuổi tác hoặc tiền sử của người cho, bệnh lý của người nhận). Vì vậy, chúng ta nói đến “bệnh mạn tính của miếng ghép”.

Việc kiểm soát đáp ứng miễn dịch của người nhận trong một thời gian dài hiện dựa trên những liệu pháp ức chế miễn dịch, những phác đồ phối hợp nhiều liệu pháp có cơ chế hoạt động khác nhau (sự can thiệp vào các cấp độ khác nhau vào các dòng tín hiệu là nguồn gốc của sự thải ghép, và sự cải thiện sự dung nạp bằng cách giảm liều).

Các phác đồ được sử dụng nhiều nhất kết hợp một chất ức chế calcineurin (ciclosporin hoặc tacrolimus) hoặc sirolimus, một chất ức chế sự tổng hợp các bazơ purin (mycophenolat) và một steroid. Đó là các phác đồ “đầu tay” được lựa chọn dựa vào trạng thái miễn dịch của người nhận, trạng thái tạng ghép và sự tiến triển của các biến chứng.

Các biến chứng của liệu pháp ức chế miễn dịch chủ yếu là nhiễm khuẩn và khối u, do sự thiếu tính đặc hiệu của chúng, và việc bắt buộc người bệnh phải dùng liên tục không gián đoạn.

Các liệu pháp ức chế miễn dịch được duy trì trong thời gian dài miễn là miếng ghép còn hoạt động; có thể giảm liều dần dần nhưng không được dừng lại, ngay cả một thời gian dài sau khi ghép, do có nguy cơ thải ghép cấp tính.

Lời khuyên về cách dùng thuốc

Prograf^® (tacrolimus)

Là một macrolid ức chế miễn dịch, chất ức chế của calcineurin, được chỉ định để phòng ngừa thải ghép trong khi ghép tạng. Uống mỗi viên nang với một ly nước cách xa bữa ăn (1 giờ trước hoặc 2 giờ sau bữa ăn).
Ngăn ngừa nguy cơ có thể xảy ra do việc xuất hiện những vấn đề về thần kinh (buồn ngủ, chóng mặt, co giật…) trong trường hợp điểu khiển xe cộ.

Cellcept^® (mycophenolat mofetil)

Là một chất ức chế miễn dịch ức chế việc tổng hợp nucleotid có gốc guanin của tế bào lympho B và T, được chỉ định phối hợp với tacrolimus trong ngăn ngừa những thải ghép cấp tính của cơ quan ở những bệnh nhân được ghép.
Uống mỗi viên nén với một ly nước cách xa bữa ăn ( 1 giờ trước hoặc 2 giờ sau bữa ăn).
Thường gặp những vấn đề về tiêu hóa.
Phân tử gây quái thai: không được nghiền nát viên thuốc và nên tránh để thuốc tiếp xúc với da (rửa bằng nước và bằng xà phòng nếu bị tiếp xúc).

Prograf^® và Cellcept^® cần một đơn thuốc khởi đầu tại bệnh viện kéo dài ít nhất 6 tháng; trong giai đoạn trung gian, có thể mua thêm thuốc thông qua bất kỳ bác sỹ nào (trong trường hợp này, bệnh nhân cũng phải trình đơn thuốc khởi đầu tại bệnh viện hợp lệ của mình).

Hai phân tử trên gây quái thai, nên xác nhận rằng bệnh nhân đã sử dụng phương pháp tránh thai hiệu quả.

Cortancyl^® (prednisone)

Là một glucocorticoid được chỉ định trong trường hợp này để dự phòng thải ghép.
Uống 2 viên với một ít nước khi dùng bữa sáng.
Phải luôn tuân thủ một cách nghiêm ngặt liệu pháp đã được kê để tránh thải ghép. Tương tự, cũng phải tôn trọng các đợt theo dõi lâm sàng và sinh học định kỳ.
Tham khảo ý kiến bác sỹ trong trường hợp bị sốt, do đây luôn được coi là một trường hợp khẩn cấp ở các bệnh nhân ghép tạng vì nguy cơ nhiễm khuẩn, điều này xảy ra trên 80% bệnh nhân.
Tránh tự ý dùng thuốc, bởi nhiều tương tác thuốc có thể xảy ra (không bao giờ khuyên dùng các chế phẩm có chứa St. John wort).

Lời khuyên về lối sống lành mạnh

Để hạn chế nguy cơ nhiễm trùng, đặc biệt trong 3 tháng đầu sau ghép tạng, đeo khẩu trang loại FFP2 khi xử lý bụi bẩn hoặc khi tiếp xúc với người bị nhiễm trùng dễ lây.
Khuyên những bệnh nhân ghép tạng hạn chế tiếp xúc với ánh nắng (đội mũ, kính, kem chống nắng…) vì có nguy cơ cao bị ung thư da.
Bỏ thuốc lá (vì nguy cơ ung thư).
Tư vấn việc chủng ngừa cúm, nhưng không được dùng tất cả các vắc xin sống (BCG, sốt vàng da…)
Luyện tập thể chất thường xuyên như đi bộ (vẫn cần có lời khuyên y tế khi muốn luyện tập một số môn thể thao: tennis, đạp xe, trượt tuyết…).
Nhắc nhở về chế độ ăn uống được khuyến nghị khi dùng liệu pháp corticoid: ít muối, giảm glucid, giảm lipid, tăng protid.
Không được uống các loại nước từ bưởi do có thể gây tương tác với tacrolimus.
Tránh sử dụng các loại đồ uống chứa cồn.

Những khuyến nghị bổ sung

Viên nén, kẹo cao su và/hoặc miếng dán dành cho cai thuốc

“Khi điều trị ức chế miễn dịch, bạn dễ bị các bệnh liên quan đến phổi hơn, vì vậy cần phải dừng hút thuốc; bạn đã từng thử những cách cai thuốc nào?”

Khẩu trang loại FFP2

“Hãy nghĩ về việc đeo khẩu trang lọc khí khi xử lý bụi bẩn hoặc khi tiếp xúc với người bị nhiễm trùng dễ lây.”

Kem chống nắng có chỉ số cao và kính râm

“Bạn nhất thiết phải hạn chế tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trong thời gian dài, và trong mọi trường hợp phải sử dụng kem chống nắng có chỉ số bảo vệ cao và kính râm.”