Tháng tư 19, 2018

Giáo dục bệnh nhân: Bệnh trĩ

Dịch: Đoàn Thị Hoài Phương – SVD4. Trường ĐH Y Dược Huế

Nguồn: https://www.uptodate.com/contents/hemorrhoids-beyond-the-basics

Khát quát về bệnh trĩ:

Bệnh trĩ là sự giãn và căng lên của tĩnh mạch ở trực tràng dưới. Các triệu chứng phổ biến nhất của bệnh trĩ là chảy máu trực tràng, ngứa và đau. Bạn có thể nhìn thấy hoặc cảm nhận bệnh trĩ ở bên ngoài hậu môn, hoặc chúng có thể bị che giấu khỏi tầm nhìn, bên trong trực tràng.

Bệnh trĩ xảy ra rất phổ biến ở cả nam và nữ. Mặc dù bệnh trĩ thường không gây ra các vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe, nhưng có thể gây khó chịu và không thoải mái. May mắn thay, điều trị bệnh trĩ sẵn có và có thể giảm thiểu các triệu chứng khó chịu.

Dấu hiệu lâm sàng bệnh trĩ

Bệnh trĩ phổ biến hơn ở người lớn tuổi và những người bị tiêu chảy, u xương chậu, trong và sau khi mang thai, những người ngồi trong thời gian dài và/ hoặc khó khăn (đẩy mạnh) để đại tiện.

Các triệu chứng của bệnh trĩ có thể bao gồm các biểu hiện sau:

chảy máu trực tràng không đau.
ngứa hoặc đau hậu môn
phình mô quanh hậu môn
rò rỉ phân hoặc khó làm sạch sau khi đi đại tiện

Chảy máu trực tràng

Nhiều người bị trĩ thấy máu đỏ trên phân, trong nhà vệ sinh hay trên bồn cầu vệ sinh sau khi đại tiện. Lượng máu thường ít. Tuy nhiên, thậm chí chỉ một lượng máu nhỏ trên bồn cầu vệ sinh có thể làm cho nước có màu đỏ tươi, điều này rất đáng sợ. Ít trường hợp, chảy máu ở thể nặng.

Trong khi bệnh trĩ là một lý do phổ biến nhất trong chảy máu trực tràng, còn có một số nguyên nhân khác nghiêm trọng hơn. Không thể biết được nguyên nhân nào gây chảy máu trực tràng nếu bạn không kiểm tra. Nếu bạn thấy chảy máu sau khi đại tiện, hãy gọi cho bác sĩ (nhân viên y tế) của bạn.

Ngứa

Bệnh trĩ thông thường gây ngứa và kích ứng da xung quanh hậu môn.

Đau

Bệnh trĩ có thể trở nên đau đớn. Nếu bạn bị đau nặng, hãy gọi ngay cho nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn vì đây có thể là dấu hiệu của một vấn đề nghiêm trọng.

Chẩn đoán bệnh trĩ

Để chẩn đoán bệnh trĩ,bác sĩ sẽ kiểm tra trực tràng và hậu môn,và có thể chèn 1 ngón tay vào trực tràng. Nếu có chảy máu, xét nghiệm nên bao gồm 1 kĩ thuật mà cho phép bác sĩ (nhân viên y tế) nhìn vào bên trong hậu môn (gọi là nội soi hậu môn) hoặc kết tràng (nội soi kết tràng sigma và nội soi đại tràng).

Xử lí ban đầu đối với bệnh trĩ

Có những phương pháp bạn có thể thực hiện tại nhà để làm giảm các triệu chứng của bệnh trĩ.

Loại thuốc	Ví dụ	Lưu ý
Thuốc làm mềm phân	Muối Docusate (tên thương mại: Colace, Docu, Stool Softener)	Làm mềm phân Tránh căng thảng khi đi đại tiện
Thuốc nhuận tràng và bổ sung chất xơ	Methylcellulose (tên thương mại: Citrucel, Soluble Fiber Therapy) Polycarbophil (tên thương mại: FiberCon, Konsyl Fiber) Psyllium (tên thương mại: Metamucil, Konsyl) Bột dextrin (tên thương mại: Benefiber)	Ngăn ngừa phân khô cứng làm cho bệnh trĩ trầm trọng hơn. Có thể giảm chảy máu và các triệu chứng khác của bệnh trĩ. Cần uống nhiều nước (8ly/ngày) Bác sĩ có thể chỉ định với liều nhỏ và tăng dần theo thời gian
Giảm đau	Thuốc nước bôi trực tràng Pramoxine, thuốc mỡ, hoặc xoa (tên thương mại: Proctofoam, Pramox)	Có thể giúp giảm đau và ngứa) Khu vực phải được làm sạch nhẹ nhàng và để khô trước khi dùng
Thuốc làm khô và bảo vệ da	Witch hazel (tên thương mại: Tucks, Preparation H pads, Preparation H wipes) Kẽm oxit dán tại chỗ (tên thương mại: Boudreaux’s Butt Paste, Desitin)	Có thể làm khô hoặc thắt chặt vùng da xung quanh hậu môn Kém oxit bảo vệ da khỏi kích ứng Khu vực phải được làm sạch nhẹ nhàng và để khô trước khi dùng Có thể dùng sau khi tắm (ngâm trong chậu với một lượng nước ấm vừa đủ) Khăn giấy lau tay hoặc giấy lau em bé không có ngấn có thể dùng để làm sạch hậu môn sau khi đi đại tiện
Kem Steroid	Kem bôi trực tràng Hydrocortisone (tên thương mại: Preparation H hydrocortisone)	Giảm sưng và đau do bệnh trĩ. Không sử dụng lâu hơn 1 tuần Không sử dụng hết nếu bạn đang mang thai trừ khi có chỉ định của bác sĩ hoặc y tá
Thuốc làm giảm bệnh trĩ	Thuốc mỡ hoặc thuốc đạn Phenylephrine (tên thương mại: Preparation H, Rectacaine)	Phenylephrine giảm sưng, giảm ngứa và khó chịu trong vài giờ Khu vực phải được làm sạch nhẹ nhàng và để khô trước khi dùng
Một số thuốc mỡ	Thuốc mỡ bôi trực tràng Benzocaine (tên thương mại: Americaine) Thuốc mỡ bôi trực tràng Dibucaine (tên thương mại: Nupercainal) Kem bôi trực tràng Lidocaine (tên thương mại: RectiCare)	Benzocaine, dibucaine, và lidocaine có thể giúp giảm đau và ngứa, nhưng không nên dùng mà hỏi ý kiến bác sĩ trước. Chúng chỉ nên được sử dụng một lần trong một thời gian, với lượng nhỏ.

Bảng này liệt kê một số ví dụ về các thuốc điều trị bệnh trĩ không cần đơn trên thị trường. Có rất nhiều thương hiệu và thuốc gereneric có sẵn. Đọc kĩ các nhãn để đảm bảo bạn không sử dụng quá nhiều của một thành phần.

Không sử dụng các phương pháp điều trị không cần đơn hơn một tuần mà không hỏi ý kiến bác sĩ. Chúng có thể làm hỏng da của bạn

Làm theo các hướng dẫn cẩn thận – ví dụ như quan trọng là phải làm sạch và làm khô da trước khi sử dụng kem hoặc thuốc mỡ. Bạn có thể sử dụng giấy lau của em bé không có ngấn lau để làm sạch hậu môn của bạn sau khi đại tiện.

Nếu bạn bị chảy máu trực tràng, hoặc nếu đại tiện trông giống như nhựa đường, hãy đến gặp bác sĩ hoặc y tá của bạn. Những vấn đề này có thể được gây ra bởi một cái gì đó khác hơn là bệnh trĩ. Bạn cũng nên gặp bác sĩ hoặc y tá nếu các triệu chứng xuất huyết vẫn còn sau khi bạn đã tự mình chăm sóc.

Một trong những bước quan trọng nhất của điều trị bệnh trĩ là tránh táo bón (phân cứng đi hoặc không thường xuyên). Phân cứng có thể dẫn tới chảy máu trực tràng và/hoặc chảy nước trong hậu môn, được gọi là vết nứt hậu môn. Ngoài ra, việc đẩy và căng thẳng trong việc tống phân ra ngoài có thể làm trầm trọng thêm bệnh trĩ hiện tại và tăng nguy cơ phát triển bệnh trĩ mới.

Bổ sung chất xơ – Tăng chất xơ trong chế độ ăn uống là một trong các cách tốt nhất để làm mềm phân của bạn. Chất xơ có trong hoa quả và rau xanh. Lượng chất xơ được khuyên dùng là khoảng 20g đến 35g mỗi ngày.

Bảng 2: lượng chất xơ trong các loại thức ăn khác nhau

Thức ăn

Lượng cung cấp

Số gam chất xơ

Trái cây
Táo (cả vỏ)	1 trái táo trung bình	4.4
Chuối	1 trái chuối trung bình	3.1
Cam	1 trái cam	3.1
Mận khô	1 cốc, rổ	12.4
Nước ép
Táo, không đường, thêm vtm C	1 cốc	0.5
Grapefruit, trắng, đóng hộp, có đường	1 cốc	0.2
Nho, không đường, thêm vtm C	1 cốc	0.5
Cam	1 cốc	0.7
Rau
Đã nấu chín
Đậu xanh	1 cốc	4.0
Cà rốt	1/2 cốc thái lát	2.3
Đậu	1 cốc	8.8
Khoai tây (nướng, cả vỏ)	1 củ khoai trung bình	3.8
Còn sống
Dưa chuột (cả vỏ)	1 trái dưa	1.5
Rau diếp cá	1 cốc cắt nhỏ	0.5
Cà chua	1 trái cà chua tb	1.5
Rau bi – na	1 cốc	0.7
Cây họ đậu
Đậu nướng, đóng hộp, không muối	1 cốc	13.9
Đậu đỏ, đóng hộp	1 cốc	13.6
Đậu lima, đóng hộp	1 cốc	11.6
Đậu lăng, luộc chín	1 cốc	15.6
Bánh mì, mì, bột
Bánh muffins	1 bánh muffin trung bình	5.2
Bột yến mạch, nấu chín	1 cốc	4.0
Bánh mì trắng	1 lát	0.6
Bánh mì nguyên chất	1 lát	1.9
Mì và gạo, đã nấu
Mì ống	1 cốc	2.5
Gạo nâu	1 cốc	3.5
Gạo trắng	1 cốc	0.6
Spaghetti (regular)	1 cốc	2.5
Quả hạt cứng
Quả hạch	1/2 cốc	8.7
Lạc ( đậu phộng)	1/2 cốc	7.9

Tìm hiểu thêm thông tin về chất xơ và chất dinh dưỡng trong thức ăn khác nhau, xem tại website của the United States Department of Agriculture (USDA) National Nutrient Database: http://www.nal.usda.gov/fnic/foodcomp/search/.

Một số thuốc bổ sung chất xơ sẵn có, bao gồm psyllium (tên thương mại: Konsyl, Metamucil), methylcellulose (tên thương mại: Citrucel), polycarbophil (tên thương mại: FiberCon), and bột dextrin (Benefiber). Bắt đầu với một lượng nhỏ và tăng chậm để tránh các tác dụng phụ.

Thuốc nhuận tràng – nếu tăng chất xơ không làm giảm táo bón, hoặc nếu các phản ứng phụ của chất xơ là không dung nạp, bạn có thể thử thuốc nhuận tràng.

Nhiều người lo lắng về việc dùng thuốc nhuận tràng thường xuyên , sợ rằng họ sẽ không thể co bóp ruột đi đại tiện nếu ngưng dùng thuốc nhuận tràng. Thuốc nhuận tràng không gây nghiện và sử dụng thuốc nhuận tràng không làm tăng nguy cơ táo bón trong tương lai. Thay vào đó, sử dụng thuốc nhuận tràng thực sự có thể ngăn ngừa các vấn đề dài hạn với táo bón. (Xem “Patient education: Constipation in adults (Beyond the Basics)”.)

Bồn tắm sitz – Trong bồn tắm sitz, bạn ngâm vùng trực tràng trong nước ấm từ 10 đến 15 phút hai đến ba lần mỗi ngày. Bồn tắm Sitz có ở hầu hết các nhà thuốc. Nó cũng có thể sử dụng một bồn tắm và ngồi trong nước ngập khoảng 2 đến 3 inch nước ấm. Không thêm xà phòng, bọt tắm hoặc các chất phụ gia khác vào trong nước. Bồn tắm Sitz giúp cải thiện lưu lượng máu và giãn cơ xung quanh hậu môn, được gọi là nội bộ cơ thắt hậu môn.

Các phương pháp điều trị tại chỗ – Có nhiều loại kem và thuốc đạn để điều trị bệnh trĩ, và nhiều loại thuốc có sẵn mà không cần toa bác sĩ. Kem giảm đau và thuốc đặt trực tràng hydrocortisone có thể giúp giảm đau, viêm và ngứa, ít nhất là tạm thời.

Bạn không nên sử dụng kem và thuốc đạn điều trị bệnh trĩ, đặc biệt là hydrocortisone, hơn một tuần, trừ khi nhân viên y tế (bác sĩ) của bạn chấp thuận.

Điều trị xâm lấn tối thiểu

Nếu bạn vẫn thấy khó chịu sau khi áp dụng các biện pháp trên, bạn có thể xem xét một kĩ thuật xâm lấn tối thiểu. Hầu hết các kĩ thuật được thực hiện như là một cuộc phẫu thuật trong ngày. Các kĩ thuật sau đây được dùng để điều trị trĩ nội.

Thắt búi trĩ bằng dây cao su

Thắt búi trĩ bằng dây cao su là phương pháp được sử dụng rộng rãi nhất. Nó thành công khoảng 70 đến 80% bệnh nhân.

Dây cao su hoặc vòng được đặt xung quanh mô cơ trong bệnh trĩ nội. Khi nguồn cung cấp máu bị hạn chế, phần mô sẽ co lại và thoái hóa trong vài ngày. Nhiều bệnh nhân nói rằng có cảm giác “căng cứng” sau khi làm thủ thuật,điều này có thể cải thiện với bồn tắm sitz. Bệnh nhân được khuyến khích sử dụng chất bổ sung chất xơ để tránh táo bón.

Máu chảy chậm đến có thể xảy ra khi dây cao su rơi, thường là từ hai đến bốn ngày sau khi làm thủ thuật. Trong một số trường hợp, vùng đã bị thắt và vùng đau nhức sẽ phát triển 5-7 ngàysau khi làm thủ thuật. Các biến chứng ít phổ biến khác của thắt dây cao su bao gồm đau dữ dội, huyết khối của các bệnh trĩ khác, và nhiễm trùng cục bộ hoặc sự hình thành mủ (áp xe). Thắt dây thắt lưng bằng cao su hiếm khi gây ra các biến chứng nghiêm trọng.

Laser, hồng ngoại, hoặc sự đông tụ lưỡng cực

Những phương pháp này liên quan đến việc sử dụng tia laser hoặc hồng ngoại hoặc nhiệt để phá hủy mô trong trĩ nội.

Liệu pháp Sclerotherapy

Trong liệu pháp xơ hóa, một dung dịch hóa học được tiêm vào các mô bệnh trĩ, làm cho mô bị phá vỡ và hình thành sẹo. Sclerotherapy có thể ít hiệu quả hơn so với thắt dây cao su

Phẫu thuật điều trị bênh trĩ

Nếu bạn tiếp tục có các triệu chứng của bệnh trĩ (chẳng hạn như chảy máu, đau đớn, hoặc sưng tấy) bất kể các liệu pháp y khoa hoặc thủ thuật ở trên, bạn có thể yêu cầu phẫu thuật.

Các lựa chọn điều trị bệnh trĩ bằng phẫu thuật cắt bỏ trĩ (phẫu thuật cắt bỏ các mô viêm quá mức), có tác dụng cho cả trĩ nội và ngoại, và các thủ thuật khác (ví dụ, thắt ống dẫn máu và khâu ống máu), chỉ dùng cho trĩ nội. Nếu bạn cần phẫu thuật, bác sĩ có thể giúp bạn tìm ra thủ thuật nào là tốt nhất cho bạn.

Nơi để biết thêm thông tin

Nhân viên y tế ( bác sĩ) của bạn là nguồn thông tin tốt nhất cho các câu hỏi và mối quan tâm liên quan đến vấn đề y tế của bạn

Tài liệu tham khảo

Clinical Practice Committee, American Gastroenterological Association. American Gastroenterological Association medical position statement: Diagnosis and treatment of hemorrhoids. Gastroenterology 2004; 126:1461.
Alonso-Coello P, Guyatt G, Heels-Ansdell D, et al. Laxatives for the treatment of hemorrhoids. Cochrane Database Syst Rev 2005; :CD004649.
Jayaraman S, Colquhoun PH, Malthaner RA. Stapled versus conventional surgery for hemorrhoids. Cochrane Database Syst Rev 2006; :CD005393.