Hỏi – đáp: Tại sao ở một số bệnh nhân khi sử dụng thuốc điều trị ho là Dextromethorphan lại gây ho ?

DS. Phạm Kim Ngân, TS.DS. Võ Thị Hà

CÂU HỎI: Tại sao ở một số bệnh nhân khi sử dụng thuốc điều trị ho là Dextromethorphan lại gây ho ?

TRẢ LỜI:

Dextromethorphan là dẫn xuất thuộc nhóm opioid có tác dụng ức chế ho, thường được dùng trị ho do cảm lạnh thông thường, ho không có đờm (ho khan). Dù nó là dẫn xuất opioid, nhưng không có tác dụng giảm đau hay gây nghiện. Tác dụng ức chế ho và ức chế hô hấp tương đương đương với codein ở người lớn [1].

Ho gây ra do opioid: Dù các opiod được biết là có hoạt tính ức chế ho, nhưng các opioid cũng được ghi nhận là nguyên nhân gây ho. Trên trang www.vigiaccess.org (công cụ tra cứu dữ liệu báo cáo ADR của WHO) [2], số ca ghi nhận của các opioid như sau:

Ho gây ra do fentanyl: Tần suất ghi nhận ho gây ra do tiêm bolus IV fentanyl (2,5mcg/kg) dùng trước khi phẫu thuật có thể rất cao, lên đến 65%. Ho gây ra do fentanyl gọi là ho phản xạ (reflex cough) vì xuất hiện vài giây sau khi tiêm thuốc và chỉ kéo dài một thời gian ngắn. Đa số ho gây ra bởi fentanyl là lành tính, tự hết, với tỷ lệ hiếm gặp là ho co thắt và ho dữ dội. Để giảm tần suất ho phản xạ này, một số biện pháp được áp dụng như sử dụng thuốc khác nhau như terbutaline, clonidine, dexamethasone, lidocaine, pha loãng gentanyl xuống 10mcg/ml, kéo dài thời gian tiêm. Tuy nhiên, những biện pháp này không phải luôn hiệu quả [3,4].   

Cơ chế gây ho do opioid: một phản xạ hóa học tại phổi, qua trung gian receptor sợi C (còn gọi là receptor J) được xem là đóng vai trò chính. Các receptor opioid có mặt ở cơ trơn khí quản, phế quản, và các thành phế nang nhưng không có tại các đường dẫn khí nhỏ. Opiod được cho là kích thích các receptor này và gây ho.

Kết luận:

• Dù các opiod được biết là có hoạt tính ức chế ho, nhưng các opioid cũng được ghi nhận là nguyên nhân gây ho.
• Trong đó, fentanyl và morphine thường được dùng phòng giảm đau trước phẫu thuật ghi nhận gây ho phản xạ ngắn, lành tính ở đa số trường hợp.
• Dextromethorphan và codein cũng được ghi nhận ADR là gây ho, dù số ca ghi nhận trong y văn là thấp hơn morphine và fentanyl.
• Cơ chế gây ho do opioid được cho là do kích thích receptor ở cơ trơn hô hấp.
• Ho do opiod thường là ho phản xạ, xuất hiện thời gian ngắn sau khi dùng thuốc và tự hết.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Use of Codeine- and Dextromethorphan-Containing Committee on Drugs. Cough Remedies in Children. Pediatrics. June 1997, VOLUME 99 / ISSUE 6.
2. Theo trang www.vigiaccess.org
3. Ambesh SP, Singh N, Srivastava K. Fentanyl induced coughing caused life threatening airway obstruction in a patient with arteriovenous malformation of tongue and hypopharynx. Int J Anesthesiol 2009;20:1.
4. Mukherjee Avik et al. Pre-emptive oral dexmethorphan reduces fentanyl-induced cough as well as immediate postoperative adrenocortico-tropic hormone and growth hormone level. Journal of Aneasthesiology Clinical Pharmacology. Year : 2011 | Volume:  27 | Issue Number:  4 | Page: 489-494
5. Peter L. Bailey. Possible Mechanism(s) of Opioid-induced Coughing. Anesthesiology 1 1999, Vol.90, 335