Tư vấn sử dụng thuốc Sildenafil cho bệnh nhân bị tim bẩm sinh

SVD4. Nguyễn Bảo Trâm, DS. Võ Thị Hà

TÓM TẮT BỆNH ÁN

• Bệnh nhân: nam
• Tuổi: 3 tháng tuổi
• Cân nặng: 4kg
• Chẩn đoán: bệnh tim bẩm sinh.
• Kê đơn: Sildenafil 50mg x1 viên, ngày uống 6mg

PHÂN TÍCH ĐƠN

1. Thuốc-chỉ định

• Không phải trường hợp tim bẩm sinh nào cũng phải phẫu thuật, một vài trường hợp chỉ theo dõi nhưng đa số các trường hợp khác là phẫu thuật hoặc thông tim để cải thiện tình trạng dị tật ⁽¹⁾
• Tăng áp phổi là trường hợp thường xảy ra sau phẫu thuật tim ⁽²⁾
• Trong tăng áp phổi, để điều trị dãn mạch có thể sử dụng các nhóm thuốc sau: đối vận endothelin (bosentan, ambrisentan, macitentan), chất tương tự prostacyclin (epoprostenol, treprostinil, illoprost) và thuốc ức chế phosphodiesterase type 5 (Sildenafil)  đã được chứng minh có tác dụng trên trẻ em⁽³⁾
• Sildenafil có thể được dùng để điều trị tăng áp phổi ở trẻ em và người lớn. Sildenafil có tác dụng ức chế chọn lọc phosphodiesterase type 5 => giải phóng tác nhân có tác dụng giãn mạch ở phổi => kiểm soát được tình trạng tăng áp phổi ⁽⁴⁾
• Khi đơn trị liệu với sildenafil đường uống ở liều thấp được sử dụng cả trước và sau phẫu thuật có thể giúp kiểm soát được tình trạng tăng áp phổi, an toàn và hiệu quả ở trẻ em thuộc diện phẫu thuật để điều trị tim bẩm sinh ⁽⁴⁾

=> Sử dụng Sildenafil cho bệnh nhân là hợp lí.

2. Thuốc – Liều dùng

• Một số nghiên cứu cho thấy, nồng độ sildenafil trong máu sau một giờ dùng liều 0.5-2mg/kg tương tự với nồng độ cao nhất trong huyết tương của người lớn sử dụng Sildenafil ở liều điều trị tăng áp phổi. Và liệu pháp sử dụng này sử dụng trên trẻ em đem lại hiệu quả và an toàn trong kiểm soát tăng áp động mạch phổi ⁽⁵⁾
• Trong một số các sự lựa chọn để điều trị tăng áp phổi ở trẻ em, một số nghiên cứu cho thấy sử dụng sildenafil đường uống đối với trẻ em < 8kg : liều khởi đầu 0.5mg/kg/ liều; liều duy trì 1mg/kg/ liều dùng 3 lần/ ngày ⁽⁶⁾
• Bệnh nhân nặng 4kg, bác sĩ chỉ định 6mg/ ngày, tức tương đương 0,5mg/kg/liều là phù hợp. Tuy nhiên, sau đó liều duy trì có thể tăng lên gấp đôi.

MỘT SỐ THÔNG TIN CẦN THIẾT ĐỂ ÁP DỤNG TƯ VẤN CHO BỆNH NHÂN

1. Thời điểm dùng thuốc ⁽²⁾

• Sildenafil thường sử dụng 4 lần/ ngày, liều đầu tiên dùng vào buổi sáng, liều thứ hai vào buổi trưa, liều thứ 3 vào buổi chiều muộn và liều cuối cùng là trước khi đi ngủ. Lí tưởng nhất là các lần sử dụng này cách nhau 4h ( ví dụ: 8h sáng, 12h trưa, 4 giờ chiều và 8 giờ tối)
• Hoặc, Sildenafil có thể sử dụng 3 lần/ ngày, 1 liều vào buổi sáng, 1 liều vào buổi chiều sớm và 1 liều vào buổi tối. Lí tưởng nhất là các lần này cách nhau 6 giờ (ví dụ như: 8h sáng, 2h chiều và 8h tối)
• Để thuận lợi cho bệnh nhân và tăng khả năng tuân thủ liều trị trị, ta chọn tư vấn cách sử dụng 3 lần/ngày, một liều vào buổi sáng, một liều vào buổi trưa và một liều vào buổi tối.
• Liều lượng bác sĩ kê cho bệnh nhân là 6mg/ ngày từ 1 viên thuốc Sildenafil 50mg. Do đó, đồng nghĩa với việc 1 viên thuốc uống trong 8 ngày (50mg:6mg gần bằng 8), một ngày dùng 6mg chia làm 3 lần, mỗi lần 2mg.

2. Cách sử dụng

• Hoạt chất sildenafil trong các chế phẩm hiện nay thường ở dạng muối thường gặp là sildenafil citrate tan tốt trong nước ⁽⁷⁾
• Sildenafil có thể nghiền và pha loãng với nước sau đó thêm vào một số mùi vị để che mất mùi vị. Trẻ em nên uống tất cả một lần rồi sau đó tráng lại cốc và yêu cầu bé uống hết để đảm bảo tất cả lượng thuốc được đưa vào cơ thể ⁽²⁾
• Có thể cho thuốc chung với một số đồ ăn nhẹ như: mật ong, yogurt và dấm để cho trẻ sử dụng⁽²⁾
• Tuy nhiên, bênh nhân là trẻ 3 tháng tuổi nên không thể sử dụng các loại thức ăn nhẹ như: yogurt, dấm,… nên cần khuyên người nhà bệnh nhân nên nghiền và pha thuốc vào nước để dễ sử dụng.

3. Cách chia liều

• Bệnh nhân cần sử dụng liều 2mg/1 lần x 3 lần/ ngày. Nếu mỗi lần cho trẻ uống 1ml. Ta có thể làm như sau:
• Chia viên thuốc thành 4 phần bằng nhau (12.5mg) đem pha vào trong 6ml nước nước để dùng cho 6 lần uống ( 2 ngày) có nghĩa là mỗi lần dùng 1ml (2mg).
• Vì viên thuốc là rất nhỏ, nên việc chia 4 sẽ thuận tiện và chính xác hơn là chia 8.
• Vì pha loãng thuốc một lần dùng cho 2 ngày. Nên cần đựng dung dịch pha loãng trong hộp sạch kín. Mỗi lần lấy chính xác 3ml cho trẻ uống bằng bơm tiêm (dùng loại bơm tiêm 1ml hay 5ml không có kim tiêm, rồi rút ra 1ml) hay muỗng định liều có khắc vạch 1ml giành riêng cho trẻ (hình ảnh bên dưới).
• Lưu ý là cần lắc cho thuốc tan đều trước mỗi lần rút 1ml thuốc. Đồng thời sau khi dùng thuốc xong, cần tráng bơm tiêm hay muỗng bằng nước cho cho trẻ uống cả nước tráng đó.

4. Một số tác dụng phụ ⁽²⁾

• Trẻ có thể hoa mắt, chóng mặt khi đứng, khuyên bệnh nhân nên đứng dậy từ từ hoặc ngồi xuống hoặc nằm. Nếu hiện tượng này xảy ra thường xuyên nên thông báo với bác sĩ để kiểm tra huyết áp vì khi huyết áp thấp có thể xảy ra vấn đề tương tự.
• Tóc của trẻ sẽ trở nên mềm, mảnh hơn và có thể rụng nhiều nhưng tình trạng này có thể chấm dứt khi sau khi ngưng thuốc.
• Trẻ có thể gặp một số tác dụng phụ khi bắt đầu sử dụng Sildenafil lần đầu tiên, và thường các triệu chứng này sẽ thuyên giảm sau một vài ngày sau đó.
• Đau đầu, cảm giác mệt mỏi, có thể sẽ trở nên khỏ thở.
• Nhìn mờ hoặc hoa mắt hoặc mắt sẽ trở nên đỏ, đau và nhày cảm với ánh sáng.
• Có thể rối loạn tiêu hóa nhẹ, đau bụng hoặc buồn nôn, nôn mửa.
• Có thể bị khô miệng. Lúc này nên sử dụng một ít hoa quả hoặc nhấm nháp một ít nước có thể cải thiện được triệu chứng.

Nếu các triệu chứng kéo dài quá 2 tuần hoặc tình trạng diễn biến nặng bạn nên đưa bé đến gặp bác sĩ.

Tuy nhiên, trẻ mới có 3 tháng tuổi nên người nhà có thể phát hiện một số tác dụng phụ sau ở trẻ:

• Tóc bé có thể trở nên mỏng manh hơn và có thể rụng nhiều nhưng hiện tượng này xảy chấm dửt sau khi ngưng thuốc
• Trẻ có thể mệt mỏi hoặc thở khó
• Có một số vấn đề về đường tiêu hóa, có thể nôn hoặc buồn nôn: trường hợp nôn trong vòng 30’ sau khi sử dụng thuốc thì nên cho trẻ uống lại với liều tương tự, còn nếu bé nôn trong thời gian quá 30’ kể từ khi dùng thuốc thì không cần.
• Trẻ có thể bị khô miệng, trường hợp này có thể có thể cho trẻ một ít nước cam hoặc nước lọc.

TƯ VẤN CHO NGƯỜI NHÀ BỆNH NHÂN ⁽²⁾

1. Chỉ định

• Vì con bác bị tim bẩm sinh nên có thể phải phẫu thuật mà sau khi phẫu thuật dễ bị tăng áp lực ở phổi nên sử dụng Sildenafil để kiểm soát tình trạng đó cho bé.

2. Cách sử dụng

Do bác sĩ kê đơn là 6mg/ngày mà bệnh viên mình chỉ có loại thuốc 50mg nên bác chịu khó làm theo như sau:

• Đầu tiên, bác nhớ là cho bé uống thuốc 3 lần mỗi ngày vào buổi sáng, trưa và tối, tốt nhất là nên uống cách nhau 6h. Thời điểm dùng thuốc trong ngày nên giống nhau giữa các ngày thì càng tốt.
• Bác chia viên thuốc làm 4 phần bằng nhau, sau đó nghiền nhỏ 1 phần và pha vào 6ml nước, khuấy cho tan đều. Lượng thuốc này được sử dụng 6 lần, nghĩa là dùng trong 2 ngày. Mỗi lần cho bé uống bác lấy cốc đong thể tích, thìa có thể tích 1ml hoặc xi-ranh để lấy đúng 1ml thuốc cho trẻ dùng.  Những lần dùng sau bác nên khuấy đều dung dịch trước khi lấy thuốc cho bé dùng.
• Nếu bé khó uống, bác có thể pha vào thuốc một ít đường cho dễ uống.
• Nên tráng  thìa hay xi-ranh và cho trẻ uống cả nước tráng đó để bảo đảm trẻ uống đủ liều.

3. Cách bảo quản

Thuốc đã bẻ cũng như dung dịch thuốc đã pha chưa uống cần đựng trong đồ đựng kín, đối với thuốc đã bẻ có thể đựng trong bì ni long kín, ở nhiệt độ phòng, tránh ánh sáng mặt trời, tránh nơi có nhiệt độ cao và tuyệt đối để xa tầm với của trẻ.

4. Một số lưu ý

• Thuốc chỉ được dùng cho trẻ, không được sử dụng cho bất kì ai mà có trường hợp bệnh tương tự.
• Tránh sử dụng thuốc kèm với nước ép bưởi vì sẽ làm tăng tác dụng của thuốc dễ có tác dụng phụ trên trẻ ⁽⁸⁾
• Một số tác dụng phụ có thể dễ bắt gặp ở trẻ:
• Tóc bé có thể trở nên mỏng manh hơn và có thể rụng nhiều nhưng hiện tượng này xảy chấm dửt sau khi ngưng thuốc
• Trẻ có thể mệt mỏi hoặc thở khó
• Có một số vấn đề về đường tiêu hóa, có thể nôn hoặc buồn nôn: trường hợp nôn trong vòng 30’ sau khi sử dụng thuốc thì nên cho trẻ uống lại với liều tương tự, còn nếu bé nôn trong thời gian quá 30’ kể từ khi dùng thuốc thì không cần.
• Trẻ có thể bị khô miệng, trường hợp này có thể có thể cho trẻ một ít nước cam hoặc nước lọc.

Nếu tình trạng này kéo dài và trở nên nặng thì bác nên thông báo với bác sĩ.

5. Nếu bệnh nhân có hỏi: “ tại sao thuốc này thường sử dụng cho rối loạn cương dương mà bây giờ kê cho trẻ thì có sao không?”

Trả lời:

• Thuốc này ngoài tác dụng như bác nói còn có tác dụng trên tim mạch rất hiệu quả.
• Hơn nữa, thuốc sử dụng trên trẻ chỉ với liều rất nhỏ nên những tác dụng phụ liên quan đến điều hòa rối loạn tình dục trên trẻ không đáng kể

Tài liệu tham khảo:

(1) AHA (2017), “Cardiac Catheterization”, ngày truy cập 23/12/2017, tại trang wed: http://www.heart.org/HEARTORG/Conditions/HeartAttack/SymptomsDiagnosisofHeartAttack/Cardiac-Catheterization_UCM_451486_Article.jsp#.Wj58NXoUrIU

(2) Medicine for children, “Sildenafil for pulmonary hypertension”,  ngày truy cập 23 tháng 12 năm 2017, tại wed: http://www.medicinesforchildren.org.uk/sildenafil-pulmonary-hypertension

(3) Erika E Vorhies, MD and David Dunbar Ivy, MD. Drug Treatment of Pulmonary Hypertension in Children. Paediatr Drugs. 2014 Feb; 16(1): 43–65. [PubMed]

(4) Gaetano Palma, MD, PhD. Sildenafil Therapy for Pulmonary Hypertension Before and After Pediatric Congenital Heart Surgery. Tex Heart Inst J. 2011; 38(3): 238–242. [PubMed]

(5) Karatza AA1, Bush A, Magee AG. Safety and efficacy of Sildenafil therapy in children with pulmonary hypertension. Int J Cardiol. 2005 Apr 20;100(2):267-73. [PubMed]

(6) Erika E Vorhies, MD and David Dunbar Ivy, MD. Drug Treatment of Pulmonary Hypertension in Children. Paediatr Drugs. 2014 Feb; 16(1): 43–65. [PubMed]

(7) SomchaiSawatdee. Why sildenafil and sildenafil citrate monohydrate crystals are not stable?. (2015).[Sciencedirect.com]. Tại wed: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1319016415000328

(8) Jetter A. Effects of grapefruit juice on the pharmacokinetics of sildenafil. Clin Pharmacol Ther. 2002 Jan;71(1):21-9. [PubMed].