Tư vấn tại quầy thuốc – Buồn nôn và nôn

Dịch: Nhóm dịch sách NCDLS

Nguồn: Alison Blenkinsopp, Paul Paxton and John Blenkinsopp (2014). Symptoms in the Pharmacy – A Guide to management of common illnesses 7th.

Buồn nôn và nôn là những triệu chứng có thể gây ra bởi nhiều nguyên nhân. Từ quan điểm của người dược sĩ, trong khi có rất nhiều biện pháp điều trị hiện nay có thể ngăn cản tình trạng buồn nôn và nôn này, hiện vẫn chưa có thuốc OTC nào điều trị hiệu quả trừ khi triệu chứng nôn đã xuất hiện. Từ lý do đó, bài viết này sẽ giới thiệu ngắn gọn về một số nguyên nhân có thể gây nên các triệu chứng trên và ở bài tiếp theo chúng ta sẽ cân nhắc về các biện pháp phòng ngừa chứng say khi di chuyển, tình trạng mà dược sĩ có thể tư vấn các biện pháp điều trị hiệu quả giúp phòng tránh các vấn đề đó.

Những câu hỏi đáng chú ý và câu trả lời

Độ tuổi

Trẻ em và người già là những đối tượng có nguy cơ cao nhât bị mất nước do hậu quả của nôn. Hiện tượng nôn ra sữa ở trẻ dưới 1 tuổi có thể do nhiễm khuẩn hoặc do vấn đề từ cáchcho trẻ ăn, hoặc hiếm khi là do tắc nghẽn gây nên ví dụ như hẹp môn vị. Sau đó, thành tế bào cơ xung quanh dày lên ở phần môn vị của dạ dày, từ đó sinh ra tắc nghẽn. Tình trạng này thường xảy ra ở những tuần tuổi đầu của bé trai mới sinh. Nôn vọt là nôn theo kiểu dịch nôn phun ra cách một khoảng cách đáng kể. Có thể chữa trị nôn bằng một cuộc phẫu thuật mở cơ môn vị, kết hợp sử dụng thuốc giảm đau thông thường có thời gian tác dụng khoảng nửa giờ. Người dược sĩ bằng cách hỏi bệnh nhân phải phân biệt được giữa nôn (hiện tượng các chất trong dạ dày bị tống ra ngoài theo đường miệng) và trào ngược (thức ăn dễ dàng trào lên từ họng và dạ dày). Đôi khi, trào ngược xảy ra ở trẻ sơ sinh, đó là một sự cố bình thường. Khi trào ngược xảy ra ở người lớn, nó có liên quan tới bệnh thực quản đi kèm khó nuốt và cần yêu cầu bệnh nhân đến gặp bác sĩ ngay. Buồn nôn có liên quan tới nôn nhưng không gây ra trào ngược và có thể sử dụng đặc điểm này để hỏi bệnh nhân nhằm phân biệt hai triệu chứng trên.

Trong thời gian thai kì

Buồn nôn và nôn là những triệu chứng rất phổ biến trong thời gian thai kì, thường bắt đầu sau giai đoạn bỏ qua đầu tiên và xuất hiện sớm vào buổi sáng. Mang thai nên được coi là một trong những nguyên nhân có thể gây nên buồn nôn và nôn ở đối tượng phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, những người đến hiệu thuốc và phàn nàn về tình trạng buồn nôn và nôn. Buồn nôn và nôn xảy ra phổ biến trong giai đoạn đầu của thai kì hơn so với các giai đoạn tiếp theo.

Khoảng thời gian

Thông thường, bệnh nhân trưởng thành nên đến gặp bác sĩ nếu tình trạng nôn của họ kéo dài hơn 2 ngày. Với bệnh nhân là trẻ nhỏ dưới 2 tuổi thì nên đến gặp bác sĩ, bất kể khoảng thời gian là bao lâu vì điều này có thể dẫn tới nguy cơ mất nước. Bất cứ đối tượng nào có biểu hiện nôn mãn tính nên đến gặp bác sĩ bởi những triệu chứng đó có thể là dấu hiệu cảnh báo về sự hiện diện của một vết loét ở dạ dày hoặc ung thư dạ dày.

Các triệu chứng liên quan

Một nhiễm trùng cấp tính (viêm dạ dày ruột) thường là nguyên nhân gây ra nôn, và trong những trường hợp này có thể xuất hiện tiêu chảy. Hỏi cẩn thận và kĩ lưỡng về những thức ăn mà bệnh nhân đã ăn trong vòng 2 ngày trước đó có thể giúp cung cấp bằng chứng để tìm đến nguyên nhân gây nôn. Ở trẻ nhỏ, Rotavirus là nguyên nhân thường gặp nhất gây nên viêm dạ dày ruột; đây là một bệnh nhiễm khuẩn có tỷ lệ mắc cao và cũng không lạ gì khi trong một gia đình có nhiều hơn một đứa trẻ mắc bệnh này. Trong những tình huống như vậy, bệnh thường có liên quan tới các triệu chứng của cảm lạnh. Nôn ở các đối tượng nhỏ tuổi mà không kèm theo các triệu chứng khác có thể là do một nhiễm khuẩn nghiêm trọng như viêm màng não, và đó là dấu hiệu cần đưa đến khám bác sĩ ngay lập tức.

Nôn ra máu có thể là dấu hiệu cảnh báo các bệnh nghiêm trọng và phải đến khám bác sĩ bởi đó có thể bị gây ra do xuất huyết từ một vết loét dạ dày hoặc ung thư dạ dày. Đôi khi, chấn thương có thể gây nôn ra một vệt máu nhỏ, nguyên nhân là do một vết trợt rách trên niêm mạc ruột. Dịch nôn có mùi phân đồng nghĩa với việc đường tiêu hóa có thể bị tắc nghẽn và phải đến khám bác sĩ ngay lập tức.

Buồn nôn và nôn có thể liên quan tới chứng đau nửa đầu. Bất cứ tiền sử chóng mặt hay choáng váng nào cũng cần được lưu ý nó có thể dẫn tới bệnh tai trong, ví dụ viêm tai trong hay hội chứng Meniere là một nguyên nhân gây nôn.

Uống rượu

Những người uống một lượng rượu lớn có thể bị nôn, thường xảy ra vào buổi sáng. Điều này có thể do tình trạng uống rượu say thường xuyên hoặc nghiện rượu mãn tính. Những bệnh nhân nghiện rượu thường cảm thấy buồn nôn và nôn khan vào các buổi sáng. Hỏi bệnh nhân về tình trạng uống rượu của họ là một câu hỏi nhạy cảm và cần được tiếp cận một cách tế nhị, khéo léo. Hỏi về thói quen hút thuốc lá có thể là một cách mở đầu tốt để tiếp cận tới các thói quen xã hội khác.

Thuốc

Sử dụng các thuốc kê đơn và không kê đơn (OTC) có thể khiến cho bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi và điều quan trọng ở đây là phải xác định được những thuốc mà bệnh nhân đang sử dụng. Aspirin và các NSAIDs là những nguyên nhân phổ biến. Sử dụng một số kháng sinh có thể gây ra buồn nôn và nôn, ví dụ doxycycline. Oestrogen, các thuốc có dẫn xuất steroid và các thuốc giảm đau narcotic cũng có thể gây ra các triệu chứng trên. Tình trạng buồn nôn và nôn có thể được cải thiện nếu sử dụng thuốc cùng với thức ăn, nhưng nếu như chúng vẫn còn tiếp diễn, bệnh nhân đến gặp bác sĩ. Ngộ độc digoxin có thể biểu lộ ra bên ngoài bằng các triệu chứng buồn nôn và nôn, và khi gặp những triệu chứng như vậy trên một bệnh nhân đang sử dụng digoxin, đặc biệt là bệnh nhân cao tuổi thì nên đến gặp bác sĩ ngay khi không có nguyên nhân rõ rang về các triệu chứng đó. Nôn kèm theo nhiều dịch lỏng có thể dẫn tới mất cân bằng nước và điện giải, đó chính là vấn đề gặp phải ở những bệnh nhân cao tuổi khi họ sử dụng digoxin và thuốc lợi tiểu.

Tiền sử bệnh trước đó

Bất cứ tiền sử nào gợi ý đến tình trạng buồn nôn và nôn mãn tính thì đều nên đến thăm khám bác sĩ ngay.

Quản lý

Bệnh nhân bị nôn nên được đưa tới khám bác sĩ và họ có thể được kê đơn thuốc chống nôn nếu cần thiết. Dược sĩ có thể bắt đầu bằng liệu pháp bù nước trong thời gian chờ đợi.