Tư vấn tại quầy thuốc – Các vấn đề về mắt và tai

Dịch: Nhóm dịch sách NCDLS

Nguồn: Alison Blenkinsopp, Paul Paxton and John Blenkinsopp (2014). Symptoms in the Pharmacy – A Guide to management of common illnesses 7th.

Bệnh về mắt: đau mắt đỏ

Nhiễm trùng mắt là một trong những nguyên nhân làm mắt bị đỏ và đau. Ngoài ra còn có nhiều nguyên nhân khác gây tình trạng mắt đỏ và đau và cũng nhiều nguyên nhân khác gây nhiễm trùng mắt..Chẩn đoàn đúng những nguyên nhân này rất quan trọng và đòi hỏi kỹ năng và kiến thức chuyên môn. Dưới đây là tóm tắt một số nguyên nhân khiến mắt đỏ.

Những câu hỏi và câu trả lời

1. Viêm kết mạc

»» Viêm kết mạc là tình trạng viêm của kết mạc mắt vốn là một bề mặt trong suốt bao phủ lên phần màu trắng của mắt. Nguyên nhân có thể do do nhiễm trùng, dị ứng hoặc kích ứng.

2. Nhiễm trùng kết mạc

»» Cả vi khuẩn và virus đều có thể là nguyên nhân gây viêm kết mạc. Các triệu chứng bao gồm cảm giác đau, cộm và nhiều chất tiết . Chất tiết là mủ, rất dính trong viêm do vi khuẩn và lỏng hơn trong viêm do virus.

Bệnh thông thường xảy ra ở cả hai mắt. Viêm kết mạc xảy ra ở chỉ một bên mắt có thể do sự có mặt của kháng nguyên lạ hoặc các bệnh lý khác khiến mắt bị đỏ.

»» Điều trị : Viêm kết mạc cấp tính thường tự khỏi . Một nghiên cứu hệ thống chỉ ra rằng 65% trường hợp viêm kết mạc cấp tính hồi phục trong vòng từ 2-5 ngày khi được điều trị với giả dược. vì vậy, nên dù có phải điều trị bằng thuốc hay không thì giữ vệ sinh mắt bị nhiễm trùng cũng rất quan trọng.

Có một số bằng chứng rằng viêm kết mạc mắt được điều trị bằng thuốc nhỏ mắt kháng khuẩn và thuốc mỡ tra mắt sẽ hồi phục nhanh hơn. Thuốc nhỏ mắt Chloramphenicol 0.5% tra 2 giờ 1 lần trong 24 giờ đầu và sau đó 4 lần một ngày hoặc thuốc mỡ tra mắt 1% đều có thể sử dụng trong điều trị viêm kết mạc cấp tính do vi khuẩn ở người lớn và trẻ em trên 2 tuổi.

Người bị viêm kết mạc hoặc đang điều trị viêm kết mạc nên rửa tay thường xuyên và tránh dùng chung khăn và gối. không nên đeo kính áp tròng trong khi tình trạng viêm nhiễm chưa khỏi hoàn toàn và cho đến 24 giờ sau khi hoàn tất bất kỳ điều trị nào.

Những tư vấn chuyên môn là rất cần thiết cần thiết nếu mắt đau nhiều hơn , sợ ánh sáng, mắt đỏ và thị lực bị ảnh hưởng. Tổ chức kiến thức lâm sàng NHS khuyên rằng nếu triệu chứng kéo dài hơn 2 tuần, cần phải tiến hành kiểm tra thật kỹ.

3. Những bệnh lý khác có triệu chứng tương tự

»» Viêm kết mạc dị ứng

Viêm kết mạc dị ứng gây ra kích ứng , khó chịu, khiến mắt tiết nhiều nước mắt, thường xảy ra trong mùa nóng, đôi khi rất khó phân biệt giữa nhiễm trùng và dị ứng, do đó sự tư vấn chuyên môn là rất cần thiết nếu có bất kỳ nghi ngờ nào.

Điều trị : Trong viêm kết mạc dị ứng, nhỏ thuốc kháng histamine và chống xung huyết có thể hữu ích và thuốc nhỏ mắt natri cromoglycat là liệu pháp hiệu quả và an toàn. Natri cromoglycat bản chất là chất ổn định tế bào mast giúp ngăn ngừa sự khởi phát phản ứng dị ứng bằng cách chặn đứng sự gắn các phức hợp miễn dịch/ dị ứng nguyên lên các tế bào mast. các thuốc này không làm giảm nhanh các triệu chứng như thuốc kháng histamine tại chỗ nhưng lại có hiệu quả khi sử dụng trong khoảng thời gian dài.Trong giai đoạn dị ứng tái phát theo mùa, sử dụng tác nhân ổn định tế bào mast trong vòng 4 tuần trước khi bắt đầu của mùa dị ứng là thích hợp.

Trong viêm kết mạc dị ứng quanh năm, nếu tiếp tục tiếp xúc với dị nguyên trong khoảng thời gian dài thì không nên tiếp tục sử dụng kháng histamine tại chỗ lại , thay vào đó nên dùng các loại thuốc chứa tác nhân ổn định tế bào mast như natri cromoglicate. Thuốc nhỏ mắt natri cromoglycate 2% là thuốc OTC được khuyến cáo dùng điều trị cả viêm kết mạc dị ứng theo mùa và viêm kết mạc dị ứng quanh năm.Cảnh báo bệnh nhân rằng họ có thể gặp phải cảm giác nóng rát nhẹ thoáng qua hoặc cảm giác châm đốt sau khi sử dụng những sản phẩm này.

Nhiều thể mạn tính của viêm kết mạc dị ứng được gọi là viêm giác-kết mạc mùa xuân, thường xảy ra ở những người có cơ địa dị ứng. việc chẩn đoán được bệnh này rất quan trọng vì nếu bỏ qua không điều trị sẽ dẫn tới sẹo giác mạc. Bệnh này thường do các chuyên gia về mắt điều trị . Thuốc nhỏ mắt steroid có thể được sử dụng trong việc kiểm soát những trường hợp nghiêm trọng hơn.

Viêm bờ mi có thể xuất hiện các triệu chứng tương tự như viêm kết mạc dị ứng, tuy nhiên, triệu chứng ngứa nặng (mẩn ngứa) ít gặp hơn hơn so với viêm kết mạc dị ứng , tương tự như vậy với hội chứng khô mắt (viêm kết -giác mạc khô). Chú ý rằng viêm bờ mi là tình trạng nhiễm trùng ở mép mí mắt, bệnh thường được khuyến cáo phải loại bỏ các yếu tố dễ gây kích ứng bám trên lông mi bằng bông mềm.

»» Loét giác mạc
Loét giác mạc có thể dẫn tới nhiễm trùng hoặc bong niêm mạc. Triệu chứng chính là đau, có thể viêm các vùng giác mạc xung quanh, tuy nhiên hiện tượng bong niêm mạc cũng có thể là do đeo kính áp tròng. Chẩn đoán sớm trong trường hợp này rất quan trọng vì giác mạc có thể bị sẹo vĩnh viễn, và dẫn đến mất thị lực.Nếu nghi ngờ có loét giác mạc thì mắt nên được thăm khám sau khi nhỏ flourescein, thuốc này sẽ có màu và phát quang nếu có vết loét. Chú ý rằng giác mạc chính là một lớp trong suốt bao phủ phía trước mắt và những vết loét sớm trên giác mạc không thể nhìn thấy bằng mắt thường

Viêm giác mạc (viêm hoặc nhiễm trùng giác mạc) thường chỉ có ở một bên mắt, mắt bị đau và đỏ , nhạy cảm ánh sáng. Bệnh có thể do virus Herpes simplex hoặc thỉnh thoảng do vi khuẩn gây ra. Viêm giác mạc acanthamoeba hay gặp ở những người đeo kính áp tròng và liên quan đến vấn đề vệ sinh kính áp tròng , đeo kính áp tròng trong khi bơi.

Điều trị : phụ thuộc nguyên nhân gây loét. Nên tham khảo ý kiến chuyên gia.

4. Nguyên nhân khác

»» Viêm mống mắt/ viêm màng bồ đào

Viêm mống mắt là hiện tượng viêm ở mống mắt và các cấu trúc xung quanh. Bệnh có nguyên nhân có thể liên quan đến một số dạng của viêm khớp, bệnh tự miễn hoặc bệnh lao, bệnh cũng có thể không do 1 nguyên nhân nào . Viêm gây ra đau, cảm giác bên trong mắt đau nhiều hơn, chứ không giống cảm giác đau cộm như trong viêm kết mạc , và không có chất tiết . Nếu mắt bị viêm đỏ, đồng tử nhỏ lại và có thể có bất thường thì nên tham khảo ngay ý kiến chuyên gia để chẩn đoán chính xác. Điều trị với steroids tại chỗ có thể làm giảm tình trạng viêm.

»» Glaucom

Glaucom xảy ra khi áp lực bên trong mắt cao bất thường. Bệnh có thể khởi phát đột ngột, hoặc phát triển chậm và âm thầm; cần phải chú ý hai vấn đề bất thường . Đó là sự khởi phát đột ngột của bệnh (glocom góc đóng cấp tính) làm mắt đỏ và đau . Nhập viện cấp cứu là cần thiết trong trường hợp này để tránh mất thị lực vĩnh viễn. Cơn đau của glocom cấp tính rất nghiêm trọng và có thể cảm thấy cả bên trong mắt và xung quanh mắt. Tuy nhiên tình trạng này cũng có thể do bệnh nhân bị nôn mửa. Khi áp lực trong mắt tăng lên , giác mạc căng phồng lên, mắt nhìn mờ, suy giảm thị lực và xuất hiện một vòng xung quanh bóng đèn. Bệnh nhân thường được chỉ định phẫu thuật để giảm áp lực trong nhãn cầu, ngăn bệnh khỏi tái phát. Glocom góc đóng cấp tính rất hiếm, trong khi đó khoảng 2% người trên 40 tuổi mắc glocom góc mở tiên phát (glocom mạn tính đơn giản). Quá trình bệnh lý bắt đầu chậm và tiến triển âm thầm, không có triệu chứng báo trước. Áp lực bên trong nhãn cầu tăng lên,gây tổn thương dây thần kinh thị giác , dẫn tới suy giảm thị lực và mù lòa nếu không được điều trị. Bệnh tăng nhãn áp mãn tính có thể được phát hiện bằng các test kiểm tra của bác sĩ nhãn khoa. Nếu gia đình có tiền sử mắc glaucoma thì nên thường xuyên kiểm tra , đặc biệt là ở những người trên 40 tuổi. Hiện nay có các test kiểm tra mắt miễn phí dành cho những người ở độ tuổi trên 40 tuổi mà tiền sử giá đình có người mắc bệnh tăng nhãn áp.

»» Kính áp tròng

Có 2 loại kính áp tròng: loại cứng (thấm khí) và mềm (dạng keo). Kính mềm là loại phổ biến nhất do không gây khó chịu cho mắt . Loại kính dùng 1 lần ( chỉ dùng một lần, sau đó bỏ đi) đang ngày càng phổ biến. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn tới việc bệnh nhân có thể giữ kính lại dùng cho nhưng lần sau, chứ không bỏ đi ngay. Việc này dẫn đến những nguy cơ cao gặp phải các biến chứng như viêm loét giác mạc, viêm giác mạc và viêm kết mạc nhú.

Không nên đeo kính áp tròng nếu bệnh nhân có viêm kết mạc hoặc đang sử dụng thuốc nhỏ mắt. Kính áp tròng mềm có thể hấp thụ các chất bảo quản benzalkonium chloride được sử dụng trong thuốc nhỏ mắt. Do đó, kính áp tròng mềm không nên đeo trong vòng 24 h sử dụng thuốc nhỏ mắt có chứa chất bảo quản này.

»»  Khô mắt
Khô mắt rất hay gặp, đặc biệt ở người lớn tuổi. Nước mắt rất cần thiết để duy trì trạng thái sinh lý bình thường của mắt , tạo điều kiện cho tầm nhìn rõ ràng , bao gồm có ba lớp: dầu, nước và chất nhầy. Các lớp nhờn giúp ngăn chặn sự bốc hơi của các lớp nước, và lớp nhầy giúp phủ đều nước mắt trên bề mặt của mắt. Trong bệnh lý khô mắt do có sự thay đổi số lượng hoặc thành phần của nước mắt , nước mắt có thể bị bốc hơi quá nhanh hoặc có thể không được phủ đều trên giác mạc. Chú ý rằng sự bài tiết nước mắt giảm dần theo tuổi và bị ảnh hưởng bởi kích thích tố nữ nên bệnh này hay gặp ở phụ nữ hơn.

Ý nghĩa của câu hỏi và câu trả lời

Môi trường – gió, khí hậu khô làm tăng sự bốc hơi nước mắt, làm việc lâu trên màn hình máy tính có thể gây khô mắt do số lần nháy mắt ít đi, do đó sự phân phối lại của nước mắt trên bề mặt mắt xảy ra ít hơn.

Tình trạng bệnh tật – bệnh nhân viêm khớp dạng thấp , tiểu đường hoặc các vấn đề về tuyến giáp có nhiều khả năng bị khô mắt.

Thuốc đang sử dụng – thuốc kháng histamin, thuốc chẹn beta, hóa trị, thuốc lợi tiểu, HRT, thuốc uống tránh thai, thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs), thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCAs) có thể ảnh hưởng đến số lượng và thành phần của nước mắt. Chất bảo quản trong các thuốc tại chỗ cũng có thể góp phần gây khô mắt.

Triệu chứng – người bị khô mắt có thể bị kích ứng mắt , ngứa hoặc rát mắt, cảm giác có gì đó trong mắt , chay nước mắt nhiều và nhìn mờ.

Thị lực – bệnh nhân khô mắt có thể bị mờ mắt khi vùa mới thức dậy vào buổi sáng.

Kính áp tròng – người đeo kính áp tròng có nhiều khả năng bị khô mắt.

Khi cần tham khảo ý kiến chuyên gia

Hầu hết với các trường hợp khô mắt nhẹ đến trung bình, bệnh nhân có thể tự theo dõi và tự điều trị tại nhà . Các trường hợp nặng hoặc những bệnh nhân không cải thiện sau khi tự điều trị nên đến khám bác sĩ (GP) hoặc chuyên viên đo mắt.

Điều trị :

Nguyên tắc điều trị khô mắt là khôi phục lại hoặc duy trì lượng nước mắt bình thường để giảm thiểu tình trạng khô mắt. Có hai phương pháp điều trị chính: các chế phẩm bôi trơn mắt và phương pháp điều trị nhằm bổ sung lớp nhờn và giảm sự bay hơi của nước mắt. Các chế phẩm thuốc bôi trơn mắt được sử dụng bao gồm các thuốc nhỏ mắt , gel và thuốc mỡ.Những bệnh nhân đeo kính áp tròng nên sử dụng loại không có chất bảo quản. Các chế phẩm bổ sung lớp nhờn bao gồm thuốc nhỏ mắt có chứa guar gum tổng hợp hoặc thuốc xịt có chứahạt mỡ (liposome). Thuốc phun hạt mỡ được xịt vào mí mắt khép kín. Khi mở mắt, các hạt mỡ sẽ trải đều trên bề mặt của mắt, tạo ra một lớp film nhờn mới.

Lời khuyên : Có thể sử dụng các loại máy tạo độ ẩm ở nhà và nơi làm việc để giúp giữ ẩm không khí, mở cửa sổ, trong một thời gian ngắn cũng giúp không khí được thoáng đãng hơn và làm ẩm không khí. Đeo kính mát khi ra ngoài sẽ tránh tình trạng khô mắt dưới tác động của ánh nắng mặt trời và gió.

Vận dụng trên lâm sàng

Ca lâm sàng 1

Bệnh nhân Paul Greet – khoảng 40 tuổi tới nhà thuốc trên đường đi làm về muốn mua thuốc chữa o lẹo ở mí mắt. Ông muốn được dược sĩ tư vấn .Hôm đó là tối thứ sáu và bạn chuẩn bị đóng cửa nhà thuốc .Nhà thuốc của bạn ở trung tâm thành phố. Bệnh nhân muốn mua thuốc mỡ tra mắt chloramphenicol mà bác sĩ của vẫn hay kê cho bệnh nhân đơn mà OTC chloramphenicol chỉ được phép dùng điều trị viêm kết mạc cấp do vi khuẩn. Bạn sẽ làm gì?

»» Từ góc nhìn của dược sĩ

Nếu bệnh nhân không gặp được bác sĩ điều trị cho ông ấy vào buổi sáng hôm sau thì bệnh nhân không thể có toa thuốc để mua được thuốc trước thứ hai, mà trong khoảng thời gian đó lẹo ở mí mắt của bệnh nhân càng lúc càng nặng hơn . Tại các khu vực nơi dược sĩ cộng đồng có thể cung cấp thuốc mỡ tra mắt chloramphenicol thông qua một nhóm bệnh nhân, dược sĩ có thể tiến hành điều trị tình trạng mụt lẹo ở mí mắt (hordeolum) theo một phác đồ sẵn có khi thích hợp. Nếu trong khu vực có phòng khám , dược sĩ nên khuyên bệnh nhân tới đó để được bác sĩ điều trị. Nếu phòng khám của bác sĩ điều trị cho bệnh nhân có mở vào sáng hôm sau và bệnh nhân lấy được đơn thuốc của bác sĩ thì bệnh nhân có thể quay lại mua thuốc sau đó.

Trong trường hợp đói hỏi sự khẩn cấp phải cung cấp thuốc cho bệnh nhân , dược sĩ sẽ là người quyết định xem trường hợp này có thực sự khẩn cấp hay không, dược sĩ phải cân nhắc đến vấn đề là trong trường hợp này thuốc kê đơn đó là rất cần thiết, mang tính khẩn cấp để điều trị bệnh của bệnh nhân nhưng bệnh nhân lại không thể có đơn kê thuốc đó ngay lập tức. Tuy nhiên, quan điểm bệnh nhân và dược s về mức độ khẩn cấp phải cung cấp thuốc cho bệnh nhân không phải lúc nào cũng trùng nhau.

Các dược sĩ sẽ phải cân nhắc xem xét đến các hậu quả nếu không cung cấp thuốc cho bệnh nhân, bao gồm cả sự suy giảm chất lượng cuộc sống và cả bất kỳ hậu quả nào có thể xảy ra nếu bệnh nhân không được điều trị kịp thời .

»» Từ góc nhìn của của bác sĩ

Hầu hết, lẹo mắt đều tự khỏi, lẹo mắt có thể ở bên ngoài, nguyên nhân do sự nhiễm trùng các nang lông ở rìa mí mắt; hoặc lẹo có thể ở bên trong, nguyên nhân do nhiễm trùng tuyến sụn mi ở bề mặt bên trong của mí mắt.

Staphylococcus aureus là tác nhân gây tình trạng nhiễm trùng mắt trong gần như tất cả các trường hợp. Nếu không được chữa trị, các lẹo ở mí mắt sẽ sưng lên và vỡ ra và tự khỏi.Các lẹo ở mí mắt có thể được kích thích để nhanh khỏi hơn dưới tác đônng của nhiệt lặp đi lặp lại nhiều lần. Trên thực tế người ta hay nhúng một ít bông len trong nước nóng và sau đó nhẹ nhàng ấn lên các mụt lẹo ở mí mắt. Thông thường thuốc mỡ chloramphenicol hay được kê để bảo vệ mắt khỏi các dịch tiết chứ không phải để điều trị các mụt lẹo ở mí mắt. Những điều này có thể sẽ giúp bệnh nhân hiểu được các giai đoạn diễn biến của bệnh lẹo mắt , mặc dù trước kia nếu ông đã từng sử dụng thuốc mỡ chloramphenicol thì ông ta cũng không thể khỏi hẳn bênh .Điều này sẽ giúp bác sĩ của ông ta lưu tâm và xem xét đến tình trạng tái phát leo mắt của bệnh nhân. Đôi khi tình trạng lẹo tái phát có thể do nguyên nhân viêm bờ mi, tiểu đường hoặc tăng lipid.

Nếu có triệu chứng viêm xung quanh lẹo trên mi mắt thì nên tham khảo ý kiến bác sĩ , khi đó các kháng sinh tác dụng toàn thân có thể được chỉ định. Lẹo cũng rất hay được rạch và dẫn lưu để đẩy nhanh tốc độ hồi phục

Ca lâm sàng 2

Khách hàng Kate Cosattis,hơn 30 tuổi, đã có con, muốn được tư vấn về vấn đề với mắt của con gái mình. Cả hai mắt của Ellie (con gái, 18 tháng tuổi) xuất hiện chất màu vàng rất dính có cảm giác bị vào buổi sáng ngày hôm qua và hôm nay. Mắt bệnh nhân và rất khó chịu do phải liên tục dụi mắt.

»» Từ góc nhìn của dược sĩ

Là dược sĩ, tôi không thể khuyến cáo dùng chloramphenicol cho bệnh nhân này bởi vì bênh nhân chưa đầy 2 tuổi.Trong mọi trường hợp, việc dùng cloramphenicol không đem lại bất kỳ lợi ích nào trong việc điều trị viêm kết mạc nhiễm trùng ở trẻ em.Vì vậy, tôi phải giải thích cho khách hàng rằng nếu cố ấy giữ gìn vệ sinh cho mắt bằng cách rửa mắt rửa mắt một cách nhẹ nhàng trong vài ngày tới thì tình trạng nhiễm trùng sẽ tự hết . nếu cô ấy muốn được điều trị tích cực thì tôi khuyên cô ấy nên đến khám bác sĩ.

»» Từ góc nhìn của bác sĩ

Tôi đồng ý với ý kiến của dược sĩ. Các bằng chứng cho thấy rằng việc dùng thuốc nhỏ mắt chloramphenicol không hề mang lại lợi ích nào so với giả dược ngay cả với những người sau đó được phát hiện có nhiễm vi khuẩn bằng các xét nghiệm. Nói cách khác, hầu hết các viêm nhiễm đều có khả năng tự khỏi.Trong trường hợp của Ellie thì việc hiểu được ý kiến và mong muốn của người mẹ về tình trạng bệnh tật của con gái cũng rất quan trọng.Người mẹ có thể khăng khăng muốn con gái được sử dụng thuốc và nhiều bác sẽ chiều theo mong muốn đó, đặc biệt khi thời gian tư vấn rất eo hẹp . Dành thời gian lắng nghe những mong muốn của bà mẹ có thể giúp tránh được việc kê đơn và sử dụng thuốc không hợp lý và việc lặp lại trường hợp như thế sau này.

»» Từ góc nhìn của người mẹ

Tôi không hài lòng với lời khuyên của dược sĩ. Tôi đến đây rất nhiều để được tư vấn và bình thường lời tư vấn của anh ấy thực sự rất hữu ích .Nhưng lần này, anh ấy nói với tôi rằng bệnh có thể sẽ tự khỏi mà không cần điều trị. Và anh ấy nói anh ấy không thể bán cho tôi bất cứ loại thuốc gì và khuyên tôi nên đưa Ellie đến bác sĩ.Tôi đã rất lo lắng rằng bệnh có thể sẽ nặng hơn hoặc thậm chí gây tổn đến hại thị lực của Ellie sau này .Dù sao thì bác sĩ cũng đã kê cho tôi một số thuốc mỡ mắt và bệnh đã lui trong một vài ngày.Tôi không biết tại sao các dược sĩ không làm giống như bác sĩ ngay từ đầu.