Tư vấn tại quầy thuốc – Gàu

Dịch: Nhóm dịch sách NCDLS

Nguồn: Alison Blenkinsopp, Paul Paxton and John Blenkinsopp (2014). Symptoms in the Pharmacy – A Guide to management of common illnesses 7th.

Gàu là một bệnh lý mãn tính của da dầu, sẽ thuyên giảm khi được điều trị nhưng có thể quay trở lại khi ngừng điều trị. Tình trạng này thường xuất hiện trong suốt thời kỳ dậy thì và xảy ra nhiều nhất ở độ tuổi trưởng thành. Theo ước tính, ½ số người trong độ tuổi 20-30 và có tới 4/10 số người trong độ tuổi 30-40 bị nhiễm gàu. Gàu được coi là một dạng nhẹ của viêm da nhờn, nguyên nhân do men Malassezia furfur: các triệu chứng rất rõ ràng và chỉ cần điều trị bằng thuốc OTC.

Ý nghĩa của hỏi và trả lời

Đặc điểm của mảng gàu

Gàu là mảng trắng xám hoặc các mảnh vảy trên da đầu hay một mảng da bị ngứa do sự đóng cặn quá nhiều. Trong bệnh gàu, tế bào biểu bì được thay thế với tốc độ nhanh gấp 2 lần bình thường. Tình trạng nhiễm gàu nặng có thể được chẩn đoán phân biệt với bệnh vảy nến như sau: trong các trường hợp viêm da nhờn nghiêm trọng, các mảng gàu hơi vàng và xám, thường hơi viêm đỏ (Biểu 11). Còn trong bệnh vảy nến thì vảy có màu trắng bạc và nguyên nhân do ban đỏ hệ thống và tình trạng viêm (Bảng12).

Vị trí

Da đầu là vùng duy nhất bị bệnh gàu. Tuy nhiên do sự lan rộng của tình trạng viêm tăng tiết chất nhờn ở những vị trí có tuyến bã nhờn hoạt động mạnh mà gàu có thể xuất hiện ở cả lông mày, lông mi, râu, bên cánh tay, sau tai, gáy, chán và ngực.

Ở trẻ nhỏ rất hay gặp tình trạng viêm da nhờn trong 12 tuần đầu sau sinh.

Bệnh vảy nến cũng có thể bị ở da đầu và cả những vị trí khác như đầu gối và khuỷu tay trong khi mặt thì rất ít khi bị. Đây là những điểm giúp phân biệt bệnh vảy nến với viêm da nhờn thường gặp ở mặt.

Mức độ nghiêm trọng

Gàu nhìn chung là tình trạng bệnh nhẹ. Tuy nhiên, ngứa da đầu khiến bệnh nhân phải gãi nhiều dẫn đến tổn thương da, gây đau nhức và có thể bị nhiễm trùng. Nếu da đầu bị rát hoặc có dẫu hiệu nhiễm trùng (đóng vảy hoặc rỉ nước) thì cần được tư vấn.

Tiển sử bệnh

Do gàu là tình trạng mãn tính thường xuyên tái phát nên bệnh nhân có tiền sử những triệu chứng bất thường. Các triệu chứng thường thay đổi theo mùa, mùa hè thường có triệu chứng rõ ràng hơn do ảnh hưởng của tia UVB. Chú ý rằng M.furfur không bị tác động bởi tia UVA.

Các yếu tố làm bệnh nặng hơn

Thuốc nhuộm và tóc xoăn gây kích ứng da đầu. Ngoài ra gội đầu không sạch, không xả hết dầu gội có thể dẫn tới kích ứng và ngứa. Một số thuốc (ví dụ như chloroquine) có thể làm bệnh vảy nến nặng lên.

Thuốc điều trị

Rất nhiều loại thuốc khác nhau đã được thử nghiệm. Tuy nhiên, quan trọng nhất lại là sử dụng chúng như thế nào cho đúng. Các dầu gội trị gàu cần được xoa lên các mảng gàu và để nguyên ít nhất 5 phút để có hiệu quả tốt nhất. Tuy nhiên, nếu dùng đúng dầu gội trị gàu và đúng cách nhưng không có tiến triển thì cần tham khảo thêm ý kiến chuyên gia.

Thời gian điều trị

Tình trạng gàu nên được bắt đầu cải thiện trong vòng 12 tuần từ khi bắt đầu điều trị.

Điều trị

Mục tiêu của điều trị là giảm lượng M.furfur trên da đầu, bởi vậy phải sử dụng các chất kháng nấm như Ketoconazole, selenium sulphide, zinc pyrithione và hắc in. Kết quả từ nghiên cứu chỉ ra rằng ketoconazol có tác dụng tốt nhất và hắc ín có tác dụng hạn chế nhất. Tất cả các loại dầu gội trị gàu phải được giữ trên đầu từ 3-5 phút để phát huy đầy đủ tác dụng.

Ketoconazole

Dùng dầu gôi có chứa Ketoconazole 2% 2 lần một tuần trong 2-4 tuần, sau đó tần suất dùng giảm xuống hàng tuần hoặc hai tuần một lần để phòng sự tái phát lại. Đây được coi là bước đầu tiên trong điều trị tình trạng gàu từ vừa đến nặng.

Cũng có thể dùng dầu gội trong trường hợp viêm da bã nhờn. Khi gội đầu,có thể thoa bọt lên các vùng bị viêm khác và giữ nguyên trước khi rửa đi.

Ketoconazol không bị hấp thu qua da đầu và ít hiếm khi có tác dụng không mong muốn ngoại trừ đôi khi có các báo cáo về phản ứng dị ứng.

Zince pyrithione

Zinc pyrithionec có hiệu quả chống lại gàu và tác động tới chu kỳ tế bào. Nên dùng 1 lần một tuần trong 2 tuần và sau đó một lần một tuần theo chỉ dẫn.

Selenium sulphide 2,5%

Selen sulphide cho thấy có hiệu quả làm giảm tốc độ thay thế tế bào mới (tác động vào chu kỳ tế bào). Dầu gội này nên được dùng 2 lần một tuần trong 2 tuần đầu, sau đó dùng 1 lần 1 tuần cho 2 tuần tiếp theo; có thể dùng tiếp nếu cần. Tóc và da đầu nên được xả thật sạch sau khi dùng dầu gội selen sulphide; nếu không các loại tóc vàng, xám hoặc tóc nhuộm có thể bị biến màu. Tuy nhiên, thường xuyên sử dụng có thể làm da đầu bị nhờn và vì vậy làm trầm trọng hơn tình trạng viêm da bã nhờn. Những sản phẩm có chứa selen sulphide không nên dùng trong 48h đầu sau khi nhuộm tóc hay làm xoăn, đôi khi có thể gặp tình trạng viêm da liên kết.

Selenium sulphide không nên dùng cho vùng da bị viêm hoặc bị tổn thương.

Nhựa than đá (hắn ín)

Các nghiên cứu chỉ ra rằng nhựa than đá có hiệu quả trị gàu ít nhất trong số các chất điều trị bệnh gàu. Các sản phẩm hiện đại dễ sử dụng hơn các dạng truyền thống dù vẫn không che dấu được mùi khó chịu của hắc ín. Ngoài ra hắc ín có thể làm da nhạy cảm và mẫn cảm ánh sáng.

Các vấn đề điều trị

Điều trị tiếp tục

Bệnh nhân cần hiểu rằng chỉ điều trị trong một thời gian sẽ không thể chữa khỏi hẳn gàu và vi thế phải phòng ngừa gàu quay trở lại bằng cách sử dụng dầu gội trị gàu nhưng giảm tần số sử dụng so với giai đoạn điều trị .

Điều trị mảng da đầu (mảng vảy gàu)

Mảng da đầu mới là thứ cần được điều trị chứ không phải tóc. Vì vậy, phải xoa dầu gội lên da đầu và sau đó mát xa nhẹ nhàng. Tất cả các sản phẩm phải được giữ trên da đầu 5 phút trước khi rửa sạch để phát huy hiệu quả đầy đủ.

Dầu gội chuẩn

Có một sự tranh cãi giữa các chuyên gia về gàu là nguyên nhân gây ra gàu có phải là việc ít gội đầu hay không và phần lớn đều thống nhất rằng, thói quen gội đầu thường xuyên (ít nhất 3 lần một tuần) là rất quan trọng trong việc giảm tình trạng gàu. Bệnh nhân vẫn có thể tiếp tục dùng các dầu gội bình thường của mình giữa những lần sử dụng dầu gội trị gàu do vài bệnh nhân vẫn muốn dùng dầu gội thông thường của họ trước khi sử dụng dầu gội trị gàu.

Sản phẩm chăm sóc tóc

Bệnh nhân có thể sử dụng Gel, mousse và thuốc xịt tóc mà không tác động bất lợi tới điều trị gàu.