Tháng tám 17, 2021

Vắc-xin COVID-19: Phản ứng phụ sau tiêm và cách xử trí

Biên soạn: SVD. Nguyễn Thanh Huyền, ĐH Y Khoa Phạm Ngọc Thạch

Hiệu đính: TS.DS. Võ Thị Hà, ĐH Y Khoa Phạm Ngọc Thạch, BV. Nguyễn Tri Phương

Hầu hết chúng ta sau khi tiêm vắc-xin COVID-19 đều gặp phải các phản ứng phụ. Đây thực sự là một dấu hiệu tốt vì điều đó có nghĩa là hệ thống miễn dịch của chúng ta đang phản ứng mạnh mẽ với vắc-xin và cũng sẽ phản ứng tương tự nếu vi-rút SARS-CoV-2 xâm nhập vào cơ thể chúng ta. Một số người chỉ gặp các phản ứng phụ nhẹ sau khi tiêm vắc-xin, nhưng cũng có một số ít người khác có thể bị các phản ứng phụ nghiêm trọng hơn. Trên thế giới, một số người sau khi tiêm vắc-xin COVID-19 đã báo cáo các phản ứng dị ứng với vắc-xin mRNA COVID-19 của Moderna và Pfizer-BioNTech, bao gồm cả sốc phản vệ; tuy nhiên, loại phản ứng đe dọa tính mạng này rất hiếm và sẽ không ngăn cản việc tiêm vắc-xin nếu chúng ta vẫn khỏe mạnh.

Các phản ứng phụ thường gặp sau khi tiêm vắc-xin COVID-19 và cách xử trí

Vì vắc-xin COVID-19 được tạo ra nhằm mục đích kích thích hệ thống miễn dịch của cơ thể nên chúng ta có thể gặp phải các triệu chứng giống như cảm cúm vào những ngày sau khi tiêm vắc-xin. Các triệu chứng này có thể rõ ràng hơn sau khi tiêm mũi thứ hai nhưng điều này không có nghĩa là chúng ta bị nhiễm COVID-19 sau khi tiêm chủng. Cho đến nay, không có loại vắc-xin nào được phép sử dụng hoặc đang trong quá trình thử nghiệm lâm sàng có thể khiến chúng ta bị nhiễm COVID-19 vì các loại vắc-xin COVID-19 không chứa bất kỳ vi-rút SARS-CoV-2 nào.

Một số nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng việc dùng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) có thể làm giảm hiệu quả của vắc-xin. Do khả năng này, chúng ta nên tránh dùng NSAIDs và có thể thay thế bằng paracetamol để giảm đau hoặc hạ sốt nếu cần. May mắn thay, có nhiều phương pháp đơn giản khác mà chúng ta có thể tự áp dụng để giúp cơ thể cảm thấy thoải mái hơn khi mắc phải các phản ứng phụ sau khi tiêm chủng. Hãy thử các phương pháp tự chăm sóc này tại nhà nếu bạn gặp các phản ứng sau:

Ớn lạnh

Phản ứng phụ này là kết quả của việc hệ thống miễn dịch được kích hoạt. Cảm giác ớn lạnh sau khi tiêm vắc-xin COVID-19 dường như khá phổ biến và có thể không nhất thiết phải đi kèm với sốt. Mặc quần áo ấm và tắm với nước ấm có thể giúp chúng ta không cảm thấy quá khó chịu.

Mệt mỏi

Nhiều người cảm thấy thật mệt mỏi sau khi tiêm vắc-xin COVID-19. Điều tốt nhất chúng ta có thể làm để giảm sự mệt mỏi là hãy nghỉ ngơi, ngủ đầy đủ và tiết kiệm năng lượng. Hệ thống miễn dịch của cơ thể có thể sử dụng năng lượng này để tạo ra phản ứng miễn dịch mạnh mẽ nhằm bảo vệ an toàn cho cơ thể nếu tiếp xúc với SARS-CoV-2 sau này. Hãy nghỉ ngơi trong ngày tiêm, tránh làm những việc cần nhiều năng lượng hoặc sự tập trung sau khi tiêm.

Sốt

Một số người báo cáo rằng họ bị sốt sau khi tiêm vắc-xin COVID-19. Phản ứng sốt xảy ra vì một số quá trình mà cơ thể chúng ta cần để tạo ra phản ứng miễn dịch có thể làm tăng nhiệt độ cơ thể. Nếu cảm thấy sốt, nên uống nhiều nước. Nếu sốt nhẹ (dưới 38°C) có thể không cần điều trị. Nếu cảm thấy nhiệt độ cơ thể tăng cao, hãy gọi cho bác sĩ hoặc cơ sở y tế để được hướng dẫn về việc có nên dùng thuốc hạ sốt hay không. Thuốc hạ sốt lựa chọn có thể là paracetamol.

Khó chịu và các triệu chứng giống như cảm cúm

Nhìn chung, chúng ta có thể cảm thấy khó chịu sau khi tiêm vắc-xin COVID-19. Những triệu chứng này sẽ biến mất trong vòng vài ngày. Chúng ta có thể tự chăm sóc bản thân mình như ngủ trưa, tắm nước nóng hoặc nước mát, liệu pháp tinh dầu, xem truyền hình hoặc làm bất kỳ điều gì có thể giúp chúng ta thoát khỏi cảm giác khó chịu do vắc-xin COVID-19 gây nên. Nếu bị buồn nôn hoặc chóng mặt, có thể uống nước trái cây (cam, chanh,…), nước ấm, ăn chuối, bánh quy giòn, uống sữa,… Tránh các thức ăn có nhiều đường, caffein, rượu, đồ chiên rán hoặc nhiều dầu mỡ. Hạn chế hoạt động nặng, hoạt động thể thao sau khi tiêm.

Đau đầu

Chúng ta có thể bị đau đầu sau khi tiêm vắc-xin COVID-19. Đây là một trong những phản ứng phụ phổ biến nhất mà mọi người gặp phải sau khi tiêm vắc-xin Pfizer-BioNTech hoặc Moderna (khoảng 30%). Đau đầu nhẹ hoặc trung bình có thể không cần điều trị và sẽ tự hết sau vài giờ. Nếu cơn đau đầu không thể chịu được, có thể xem xét sử dụng paracetamol để giảm đau. Uống nhiều nước (không uống rượu) và cố gắng ngủ hoặc ít nhất là nằm xuống và nghỉ ngơi. Mát xa hai bên thái dương cũng có thể hữu ích để giúp giảm cơn đau đầu.

Đau tại chỗ tiêm

Khoảng 70% đến 80% số người cảm thấy đau cánh tay ở vị trí tiêm kèm theo mẩn đỏ, sưng tấy. Giống như nhiều loại vắc-xin khác khi tiêm vào cơ bắp tay, vắc-xin COVID-19 có thể gây sưng, nóng, đỏ, đau tại chỗ tiêm. Điều này là bình thường. Chúng ta có thể giảm cơn đau này bằng cách thường xuyên vận động, mát xa cánh tay và mặc quần áo mỏng, thoáng mát. Nếu quá đau, hãy dùng một chiếc khăn chườm lạnh lên chỗ bị đau trong vòng 20 phút mỗi lần. Sau khi hết sưng – khoảng 24 giờ sau – hãy chuyển sang chườm ấm (không nóng) trong vòng 20 phút, nghỉ 10 phút. Nhiệt độ ấm sẽ giúp thư giãn cơ, giảm cơn đau và khó chịu tại chỗ tiêm.

Sưng hạch bạch huyết

Các hạch bạch huyết vùng dưới cánh tay sưng lên sau khi tiêm vắc-xin xảy ra ở khoảng 1/10 số người tiêm vắc-xin Moderna và Pfizer-BioNTech. Nguyên nhân là do các hạch bạch huyết đang hoạt động quá mức nhằm tạo ra các kháng thể chống nhiễm trùng, khiến chúng tăng kích thước. Vùng bị sưng dưới cánh tay do tiêm vắc-xin COVID-19 có thể biến mất sau vài ngày, nhưng cũng có thể mất một tháng hoặc lâu hơn. Chườm lạnh sẽ giúp giảm sưng và đau; paracetamol cũng có thể giúp làm dịu cơn đau.

Các phản ứng phụ nghiêm trọng sau khi tiêm vắc-xin COVID-19 và cách xử trí

Vắc-xin COVID-19 đã được báo cáo một số phản ứng phụ nghiêm trọng như phản ứng dị ứng với vắc-xin, cục máu đông, biến cố viêm cơ tim hoặc viêm màng ngoài tim. Dưới đây là các dấu hiệu và triệu chứng khi gặp phải các phản ứng phụ nguy hiểm này. Hãy gọi cho bác sĩ hoặc cơ sở y tế gần nhất nếu xuất hiện các dấu hiệu hoặc triệu chứng này sau khi tiêm vắc-xin COVID-19.

Phản ứng dị ứng với vắc-xin COVID-19: Các dấu hiệu và triệu chứng

Nếu bạn đã từng có phản ứng dị ứng với bất kỳ loại vắc-xin nào trước đây, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ về việc có nên tiêm vắc-xin COVID-19 hay không. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các vắc-xin COVID-19 là an toàn cho hầu hết mọi người và hiếm khi gây ra phản ứng dị ứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, hầu hết các điểm tiêm chủng đều sẽ yêu cầu người dân sau khi tiêm vắc-xin phải ngồi theo dõi trong vòng 20-30 phút đề phòng trường hợp xảy ra các phản ứng phụ nghiêm trọng.

Các phản ứng dị ứng nghiêm trọng thường xuất hiện trong vòng 4 giờ đầu tiên, hầu hết trong vòng 15 phút sau khi tiêm vắc-xin COVID-19. Hãy báo cho nhân viên y tế khẩn cấp nếu bạn gặp bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào dưới đây trong khoảng thời gian đó:

Khó thở
Nuốt khó
Ngứa, mẩn đỏ hoặc phát ban lan rộng khắp cơ thể
Mất ý thức
Sưng mặt, môi hoặc lưỡi
Thở khò khè

Đây có thể là những dấu hiệu của sốc phản vệ, là một trường hợp khẩn cấp đe dọa tính mạng cần được hỗ trợ ngay lập tức. May mắn thay, đại đa số mọi người không gặp phải các triệu chứng nghiêm trọng này sau khi tiêm vắc-xin COVID-19. Các triệu chứng sau khi tiêm từ nhẹ đến trung bình có thể điều trị tại nhà.

Cục máu đông: Các dấu hiệu và triệu chứng

Vắc-xin AstraZeneca hoặc J&J có liên quan đến một loại cục máu đông cực kỳ hiếm gặp nhưng nghiêm trọng được gọi là huyết khối tĩnh mạch trung tâm kết hợp với giảm tiểu cầu. FDA và CDC Hoa Kỳ đã xem xét kỹ lưỡng các trường hợp bệnh nhân bị cục máu đông sau khi tiêm vắc-xin AstraZeneca hoặc J&J và họ kết luận rằng lợi ích của vắc-xin vượt trội hơn so với nguy cơ đông máu. Hầu hết những người bị tác dụng phụ này là phụ nữ ở độ tuổi từ 18-49. Nếu bạn bị đau đầu dữ dội, đau bụng, đau chân hoặc khó thở trong vòng 1 đến 2 tuần sau khi tiêm vắc-xin AstraZeneca hoặc J&J, hãy liên hệ với cơ sở y tế ngay lập tức.

Viêm cơ tim hoặc viêm màng ngoài tim: Các dấu hiệu và triệu chứng

Ngày càng có nhiều báo cáo về biến cố viêm cơ tim và viêm màng ngoài tim sau khi tiêm chủng 1 trong 2 loại vắc-xin mRNA Pfizer-BioNTech hoặc Moderna. Cho đến nay, những tác dụng không mong muốn này chủ yếu xảy ra ở nam giới độ tuổi vị thành niên và thường xuất hiện trong vòng 2 ngày sau khi tiêm liều vắc-xin thứ hai.

Các biến cố này rất hiếm, với tỷ lệ 16/1.000.000 liều thứ hai được sử dụng cho những người dưới 30 tuổi. Hầu hết bệnh nhân được chăm sóc y tế và đã hồi phục sau khi được điều trị và nghỉ ngơi. Theo CDC, những lợi ích đã biết và tiềm năng của việc chủng ngừa COVID-19 lớn hơn những rủi ro đã biết và tiềm ẩn. Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ và Hiệp hội Đột quỵ Hoa Kỳ khuyên tất cả các đối tượng đủ điều kiện nên tiêm vắc-xin phòng COVID-19.

Các triệu chứng của viêm cơ tim, viêm màng ngoài tim thường bao gồm đau ngực, khó thở và nhịp tim bất thường. Hãy gọi cho bác sĩ hoặc cơ sở y tế nếu xuất hiện các triệu chứng này sau khi tiêm vắc-xin.

Hướng dẫn tự theo dõi sức khỏe sau tiêm vắc-xin phòng COVID-19 của Bộ Y tế Việt Nam

Ngày 26/7/2021, Bộ Y tế đã ban hành “Hướng dẫn tổ chức buổi tiêm chủng vắc xin phòng COVID-19”. Theo đó, để đảm bảo an toàn tiêm chủng, điểm tiêm cần đảm bảo thực hiện 5 bước trong quy trình:

(1) Khai báo y tế, đo thân nhiệt;

(2) Hoàn thiện phiếu đồng ý tiêm chủng;

(3) Sàng lọc trước tiêm chủng, tư vấn trước khi tiêm chủng;

(4) Tiêm chủng;

(5) Theo dõi sự cố bất lợi sau tiêm chủng.

Sau khi tiêm chủng, người được tiêm cần được theo dõi ít nhất 30 phút tại điểm tiêm và được cấp giấy xác nhận đã tiêm vắc-xin phòng COVID-19 sau khi kết thúc thời gian theo dõi, tiếp tục tự theo dõi sức khỏe trong 28 ngày, đặc biệt trong vòng 7 ngày đầu về các dấu hiệu: toàn trạng, tinh thần, ăn, ngủ, thở, phát ban, triệu chứng tại chỗ tiêm, thông báo cho nhân viên y tế nếu có dấu hiệu bất thường.

Điều cần nhớ

Tóm lại, những tác dụng phụ sau khi tiêm vắc-xin COVID-19 là những dấu hiệu cho thấy hệ miễn dịch của cơ thể đang phản ứng với vắc-xin, cụ thể là kháng nguyên và đang chuẩn bị để chống lại virus. Tiêm vắc-xin COVID-19 có thể gây ra một số phản ứng phụ khó chịu trong vài ngày nhưng những triệu chứng này cho thấy vắc-xin đang tạo ra phản ứng miễn dịch bảo vệ cho cơ thể. Tuy nhiên, nếu sau khi tiêm vắc-xin COVID-19 mà bạn không gặp bất kỳ phản ứng phụ gì thì cũng không có nghĩa là vắc-xin kém hiệu quả, bởi mỗi người sẽ phản ứng một cách khác nhau. Hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ về việc dùng các thuốc không kê đơn như ibuprofen, paracetamol, aspirin hoặc thuốc kháng histamin, nếu bạn gặp bất kỳ cơn đau và khó chịu nào sau khi tiêm chủng. Các tác dụng phụ nghiêm trọng sau khi tiêm vắc-xin COVID-19 là rất hiếm.

Với một số cách tự chăm sóc tại nhà nêu trên, hy vọng rằng bạn và người thân của bạn có thể vượt qua bất kỳ tác dụng phụ nào sau khi tiêm vắc-xin COVID-19 và sẽ trở lại cuộc sống bình thường, năng động trong vòng vài ngày.

Tài liệu tham khảo

COVID-19 Vaccines and Allergic Reactions. U.S. Centers for Disease Control and Prevention.
What to Expect After Getting a COVID-19 Vaccine. U.S. Centers for Disease Control and Prevention.
Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine. U.S. Food and Drug Administration.
COVID-19 Vaccines: Get the Facts. Mayo Clinic.
Anaphylaxis. MedlinePlus, U.S. National Library of Medicine.
Wysocki J, Center KJ, et al. A randomized study of fever prophylaxis and the immunogenicity of routine pediatric vaccinations. Vaccine. 2017 Apr 4;35(15):1926-1935.
Chen JS, Madel Alfajaro M, Chow RD, et al. Non-steroidal anti-inflammatory drugs dampen the cytokine and antibody response to SARS-CoV-2 infection. J Virol. Jan 2021, JVI.00014-21; DOI: 10.1128/JVI.00014-21.
Local Reactions, Systemic Reactions, Adverse Events, and Serious Adverse Events: Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine. U.S. Centers for Disease Control and Prevention.
Local Reactions, Systemic Reactions, Adverse Events, and Serious Adverse Events: Moderna COVID-19 Vaccine. U.S. Centers for Disease Control and Prevention.
Edmonds CE, Zuckerman SP, Conant EF. Management of Unilateral Axillary Lymphadenopathy Detected on Breast MRI in the Era of Coronavirus Disease (COVID-19) Vaccination. AJR Am J Roentgenol. 2021 Feb 5. doi: 10.2214/AJR.21.25604. Epub ahead of print. PMID: 33543649.
Mehta N, Sales RM, Babagbemi K, et al. Unilateral axillary Adenopathy in the setting of COVID-19 vaccine [published online ahead of print, 2021 Jan 19]. Clin Imaging. 2021;75:12-15. doi:10.1016/j.clinimag.2021.01.016.
Johnson & Johnson COVID-19 Vaccine Authorized by U.S. FDA For Emergency Use – First Single-Shot Vaccine in Fight Against Global Pandemic. Johnson & Johnson.
Myocarditis and Pericarditis Following mRNA COVID-19 Vaccination. U.S. Centers for Disease Control and Prevention.
Vaccines and Related Biological Products Advisory Committee June 10, 2021 Meeting Announcement. U.S. Food & Drug Administration.

Tips to reduce side effects after getting the COVID-19 vaccine. Yale New Haven Health.
Minimizing the Side Effects, Maximizing the Efficacy of the COVID-19 Vaccine. Methodist Health System.
Possible Side Effects After Getting a COVID-19 Vaccine. Centers for Disease Control and Prevention.

Elizabeth Hanes, Susan McBratney. COVID-19 Vaccine Side Effects and How to Treat Them. Healthgrades Operating Company, Inc. June 15, 2021.
Trung tâm kiểm soát bệnh tật – Sở Y tế TP.HCM (HCDC). Hướng dẫn tự theo dõi sức khỏe sau tiêm vắc-xin phòng COVID-19. Cập nhật ngày 30/07/2021.